Nova artikolo en 2020

Artikolo kiu sekvas la artikolon "Ĵetfluoj kaj Esperanto" (…vidi malsupren)

Ĵetfluoj kaj la dua mondmilito

Resumo : la ĵetfluoj estas potencaj kaj rapidegaj ventoj kiuj lokiĝas je alta alteco de ĉirkaŭ 10000 metroj ek de la nivelo de la maro.
Japana meteorologiisto malkovris kaj studis ĉi tiujn ventegojn kaj eldonis la rezultojn de siaj observadoj en la japana lingvo kaj en esperanto en la jaro 1923.

Pri la dua mondmilito necesas refreŝi en nia memoro la kronologion de la eventoj
La 7an de decembro 1941 t.e., antaŭ sia deklaro de milito, Japano atakas Usonon sinkigante usonan ŝiparon en Pearl Harbor en Usono. La 8an de decembro Japano deklaras la militon al Usono.
De junio 1944 al aŭgusto 1945 Usono bombatakas multfoje la urbojn de Japanio.
En aŭgusto 1945, la 6an kaj la 9an, per atombomboj Usono neniigas la urbojn Hiroshima kaj Nagasaki. La imperiestro Hirohito anoncas la kapitulacion de Japanio la 15an de aûgusto.

Kial kaj kiel la ĵetfluoj rilatas kun ĉi tiu mondmilito ?
Japanio konis la ekziston de la ĵetfluoj kaj uzante la konojn rivelitaj de
Oiŝi Ŭasaburo, la japanaj militistoj provis ilin utiligi por sendi al Usono « elfajrajn balonojn ». Kelkaj sed malmultaj el ĉi tiuj balonoj atingis la nordamerikan kontinenton kaj provokis kelkajn civilajn viktimojn. La efekto sur la milito estis fakte ege malforta ĉar multaj balonoj eksplodis super la maro sen atingi la bordon.
Sed ĉe la usona flanko la sciencaj informoj de Oiŝi Ŭasaburo restis tute nekonataj. Neniu pensis serĉi en la libro en esperanto la informojn kiuj estintus tiam tre interesaj por la usona armea aviado. En 1945 la usonaj bombaviadiloj estis ekipitaj per tre precizaj celsistemoj kiuj teorie permesis bombumi de tre alta alteco por eviti la japanan kontraŭaviadan defendon. Sed sen koni la ĵetfluojn la celsistemoj ne estis korekteblaj kaj ĉiuj la bomboj maltrafis la militajn celojn.

Konkludo :
Tio klarigas kial estis tiom da civilaj viktimoj en Janpanio kaj kial la klasikaj bombatakoj ne sufiĉe sukcesis. Oni eĉ rajtas supozi ke se Usono estis konanta la ĵetfluojn la milito estus daŭrinta malpli longe kaj ke la atombomboj estus restintaj neutilaj por gajni la militon.

Kroma pripenso de esperantisto :
Pri la ĵetfluoj, Esperanto estus povinta ludi gravegan rolon dum la dua mondmilito. Gravuloj, decidantoj, politikistoj, sciencistoj preferas firme antaŭjuĝi ke Esperanto estas kaj restu nur afero de diletantaj idealistoj.

Ĵetfluo kaj Esperanto
Jen kiel naskiĝis ĉi tiun artikolon.
Kun mia edzino ni spektis televidan elsendon pri la ĵetfluoj, ni nenion sciis pri la temo ĝis tiam.
En la franca oni ilin nomas « courants jets » kaj en la angla « jets streams ».
Se kiel ni tiam, vi nenion scias pri la ĵetfluoj enmemorigu nur tion :
Ĵetfluo, alinome ŝprucfluo, estas potenca kaj rapidega vento, komparebla al aera riverego, en formo de iom platigita ronda tubo, blovanta en la troposfero, sub la tropopaŭzo, je altitudo de 6 000 ĝis 15 000 metroj.
Oni povas legi la sekvon de ĉi tiu artikolo sur :
https://eo.wikipedia.org/wiki/%C4%B4etfluo

Antaŭ nia televidilo ni komencis kompreni la rolon de ĉi tiuj fluoj en la funkciado de la tera atmosfero kaj en la reguligado de ĝia klimato. La elsendo estis altkvalite pedagogia kaj sufiĉe kompleta kaj venis momento kiam oni parolis pri japana meteorologiisto kiu estis la unua serĉisto kiu science malkovris ĉi tiun fenomenon. La nomo de ĉi tiu serĉisto estis sufiĉe ekzotika por ne faciligi nian memorigon. Sed io stranga okazis, sur nia televidekrano aperis la scienca dokumento verkita de la japana meteorologiisto kaj ni povis ĝin legi kaj kompreni malgraŭ ke ĝi ne estis en la franca. Mi diras ke ĉi tiu evento estas stranga ĉar mia edzino kaj mi ricevis la saman inpreson : « Ni legis kaj komprenis antaŭ ekkonsciis ke la teksto estis skribita en Esperanto. »

Dum la sekvo de la elsendo ni eksciis ke la japana sciencisto estis esperantisto kaj ke li estis verkinta, inter la jaroj 1923-1925, la rezultojn de siaj studadoj en sia denaska japana lingvo sed ankaŭ en la Zamenhofa por donaci la informojn al la tuta mondo.

Mi supozas ke nun vi volas ekscii iom pli pri ĉi tiu japana Samideano.
Mi trovis sur Interreto lian vizaĝon sur tre malbona fotografaĵo (…mi provis ĝin plibonigi) :
Nomo :
Ōishi Wasaburō (大石 和三郎 /ōiśi ŭasaburō/),
nasko en Tosu (鳥栖) regiono Saga (佐賀県, saga-ken), la 15an de marto 1874,
morto la 18an de decembro 1950.

En sekvo al ĉi tiu artikoleto mi rakontos kiel gravegan rolon ludis ĉi tiuj ĵetfluoj en la dua mondmilito.
Artikolo daŭrigota…

De Odiseuso al Parmentier
De la ĉevalo de Trojo al nia epoko
De -1250 jarojn antaŭ Kristo al +2020
2 ruzaj strategioj…
Resumo de la legendo de la chevalo de Trojo :
Okaze de la homera milito kiu daŭris dum dek jaroj inter la grekoj (aĥajens) kaj la troĝanoj, la grekoj konstruigis de Epeios grandan vakuan ĉevalon el ligno. Uliso (Odisseŭs) kun ataka taĉmento el kelkaj soldatoj sin kaŝis en la grandan statuon kiu estis lasita antaŭ la pordego de la urbo.
Ŝajnigante al sia forlaso de la milito, la tuta greka armeo enŝipiĝis kaj fornavigis al proksima insulo.
La troja Sinono, spiono je la servo de la grekoj, konvinkis siajn samurbanojn ke la elligna ĉevalego estis donaco de la grekoj je la honoro de la diino Atena. Malgraŭ la avertoj de Laokoon kaj Kasandra la donaco estis akceptita.
Kredante ke la grekoj rezignis pri la venko, la trojanoj enigis la ĉevalon en la urbon kaj ĝoje festis la pacon ĝis ebria dormo. Tiam Uliso kun sia taĉmento elŝovis sin el sia kaŝujo, malfermis la fortresan pordegon kaj kun la tuta greka armeo kiu diskrete revenintis, tute rabis la urbon, mortigis la homojn kaj sklavigis virinojn kaj
infanojn.
De ULISO al PARMENTIER
(de legendo al historio)
Alia ruzo povas montri sin tiom efika kiom trojĉevalo.
Mi pensas pri strategio uzita de Antoine-Aŭgustin Parmentier (1737-1813)
por enkonduki la kultivadon kaj konsumadon de la terpomo en Francio.
La problemo por Parmentier ne estis pli simpla ol por Uliso.
La malamikoj de Parmentier estis la antaŭjuĝoj kiuj malhelpis la naskon de gravega progreso.
La terpomo estus povinta eviti la amasmortigajn malsategojn kiuj ofte revenis en Francio dum la XVIIIa jarcento.
Unu el ĉi tiuj lastaj malsategoj okazis dum la vintro 1769-70.
Sekve al ĉi tiu gravega nutromanko, l'Akademio de Besancon (prononci Bezanson) organizas konkurson por trovi solvojn kontraŭ tiu plago.
Parmentier, milita apotekisto en 1772, partoprenas en ĉi tiu konkurso kaj ricevas rekompencon por sia tezo "Pri la vegetaloj kiuj povus en malsatega tempo anstataŭi ĉi tiujn kutime uzatajn en la homa nutro".
Post la ricevo de sia prezo, Parmentier iĝis la reklamisto de la terpomo. Eldonante multajn konsilojn por ĝia kultivado kaj ĝia konservado, li organizis bankedojn en kiuj nur la tuberoj estis uzataj, de la supo ĝis la likvoro ekstraktita el ĝi !
Ne nur teoriema, li sukcesis obteni la subtenon de la aŭtoritatuloj por instigi la popolon al konsumado de la terpomoj.
Por konvinki la polpolon kaj ĉirkaŭiri la antaŭjuĝojn la strategio de Parmentier restis fama.
En ĉi tiu epoko, sur la ebenaĵo "des Sablons", en la vilaĝeto Neŭilly-sur-Seine, apud Parizo, lokiĝis manovra kampo por la Pariza garnizono. Parmentier obtenis de Louis XVIa (Ludoviko la XVIa) la permeson krei kampon por eksperimente kultivi terpomojn. Je la disflorado, la reĝo ricevis florojn kiujn li okultire portis ĉe sia butontruo la 24an de aŭgusto 1786. Post la rikolto, iu plado de ĉi tiu legomo ĉiutage estis servata en la kortego de Versailles. La proksimuloj de la reĝo imitis la ekzemplon de Parmentier.
Danke al ĉi tiu unua parto de sia manovro Parmentier kun la apogo de la reĝo estis kreinta modon per lerta reklama kampanjo sed la sukceso ne estis ankoraŭ tute atingita.
Tiam la genia apotekisto aldonis novan ruzon al sia strategio.
Por allogi la marodantojn kaj aldoni la valoron de la malpermeso al la kultivataj tuberoj, Parmentier obtenis ke la kampo estu gardata de militistoj de la najbara garnizono. Sed se la kampo estis firme, serioze kaj okulfrape gardata dumtage, ĉiujn noktojn la gardistoj ricevis la ordonon "dormu !". Kompreneble en la najbaro oni rapide
komprenis ke la altvaloraj tuberoj estas facile kaj senriske ŝteleblaj nokte. Tiel la plantaĵoj disiĝis ĉirkaŭ la eksperimenta kampo kaj la terpomo, iom post iom iĝis popola legomo. Tro malrapide tamen por eviti la revolucion de 1789 kies unu el la kaŭzoj estis la ripetado de la malsategoj. Katastrofoj kiuj de tiam, ne plu okazis tiom grave en Eŭropo dank'al la terpomo.
KOMPARO
La antikva ĉevalo de Trojo kaj la historia strategio de Parmentier estas ambaŭ geniaj sed dum la unua estas militdevena, kruela kaj malicega, la dua restas paca, vivdona kaj humanisma.
Hodiaŭ la trojĉevala strategio ne perdiĝis. Oni eĉ povas rimarki ke ĝi restas tre laŭmoda en politiko, komerco, merkato, financo, vendotekniko, informado, komputila sekureco...
Ĉu, ekzemple multnombraj televidaj programoj ne estas simplaj allogiloj por reklamado kaj propagando ? Ili kvazaŭ malkaŝe funkcias kiel trojĉevaloj por enirigi mensogojn en la menson de konsumantaro kaj civitanaro.
La strategio de Parmentier ne ŝajnas tiom laŭmoda…
Oni povas sin demandi kial la esperantista propagando ne inspirus sin pli el Parmentier ol el Uliso ? Tiom pli, ke la reklamaj teknikoj postulas monrimedojn kiujn la esperantista komunumo ne posedas kaj ke la ruzo de Parmentier taŭgas multe pli por pacemaj celoj en humanisma afero...