Vivo_de_Zamenhof_tuta_teksto
Les vignettes mises à jour, en français, sont dans cet album :
https://photos.app.goo.gl/KsNZ9uo6DTn8LdnUA
La ĝisdatigitaj vinjetoj en esperanto lokiĝas en ĉi tiu albumo:
https://photos.app.goo.gl/yAJRkXjDKZNB3Uur9
Ce document contient :
1. Le texte de la bande dessinée découpé par vignette. (Ci-dessous)
2. La chronologie de la vie de Zamenhof.
3. La liste des noms propres contenus dans le récit.
4. La liste des noms des lieux géographiques cités.
5. La liste des participants à sa création.
6. La bibliographie ayant servi à la documentation.
7. Sommaire.

Jen la elementoj entenataj en ĉi tiu dokumento:
1. La teksto de la bildstrio distribuita laŭ ĉiu vinjeto. (Ĉi-sube)
2. La kronologio de la vivo de Zamenhof.
3. La listo de la propraj nomoj de la homoj cititaj.
4. La listo de la lokaj kaj geografiaj nomoj menciitaj.
5. La liste de la kunlaborantoj al la kreado de la verko.
6. La bibliografio uzita kiel dokumentaro.
7. Prezentresumo.

Section-50-99

Section-100-150

Section-150-200

Section-200-250

Section-250-300

Section-300-350

Section-350-400

Section-400-450

Section-450-500

Section-500-550

Section-550-600

Section-600-650

Section-650-700

Section-700-750

Section-Kronologio

Section-Propraj nomoj

Section-Lokaj nomoj

Section-Bibliografio

Section-Auteurs

N°
Texte contenu dans la vignette       Teksto entenata en la vinjeto de 000 al …Fino

000
Louis Lazare ZAMENHOF BIOGRAPHIE du créateur de L’ESPÉRANTO

001
Ludoviko Lazaro ZAMENHOF BIOGRAFIO de la kreinto de ESPERANTO

002
Cette citation est rapportée en avant-propos du livre L’homme qui a défié Babel

003
Kvar bildoj en unu, sen komento.

004
— Tu ne veux pas jouer, Louis?  — Tout à l’heure, Sarah.

005
— Ĉu vi ne volas ludi, Ludoviko?  — Post momento, Sara.

006
*Babel. Tragédie en 5 actes de Louis

007
*Babelo. Kvinakta tragedio de Ludoviko

008
* Bible, en russe

009
* Biblio, en la rusa

010
Genèse 11.7: « Allons! Descendons donc et semons la confusion dans leur langage, afin qu’ils ne s’entendent plus les uns les autres. »

011
Genezo 11.7:"Do Ni malleviĝu kaj Ni konfuzu tie ilian lingvon, por ke unu ne komprenu la parolon de alia."

012
L’histoire de la tour de Babel (en hébreu : בבל מגדל (migdal Babel) est un épisode biblique rapporté dans le livre de la Genèse (11-9), peu après le Déluge.

013
La rakonto pri la Babela turo, (hebree: בבל מגדל (migdal Babel) estas biblia epizodo en la libro Genezo (11-9), iom post la Diluva rakonto.

014
Genèse 11.1-9:
«… Aussi la nomma-t-on Babel, car c’est là que l’Éternel confondit le langage de tous les habitants de la terre et c’est là que l’Éternel les dispersa sur toute la face de la terre.»

015
Genezo 11.1-9,
"…Tial oni donis al ĝi la nomon Babel, ĉar tie la Eternulo konfuzis la lingvon de la tuta tero kaj de tie la Eternulo disigis sur la supraĵon de la tuta tero."

016
Image muette

017
Bildo sen teksto

017a
Confusion des langues

017b
Lingvokonfuzo

018
La tour de Babel, vue par Pieter Brueghel l’Ancien au XVIe siècle.

019
La Babelturo, laŭ la verko de Pieter Bruegel la Pliaĝa de la 16-a jarcento.

020
— Tu n’as que 10 ans, Louis, mais déjà ton don des langues est démoniaque.

021
— Vi aĝas nur dek jarojn, Ludoviko kaj pri lingvoj, vi havas talenton diablan.

022
— mais Louis… Tu ne peux pas douter de l’infinie bonté de Dieu, du Dieu de ta maman!

023
— Sed, Ludoviko…Vi ne rajtas dubi pri la senfina boneco de Dio, la Dio de via panjo!

024
Oo° Babel… Malédiction divine ou bénédiction diabolique?

025
Oo° Babelturo…  Ĉu dia malbeno?  Ĉu diabla beno?

026
— La tour de Babel, un mythe?  Oo° Babel existe… et pas loin d’ici!

027
— Babelo, ĉu mito?  Oo° Babelo ja ekzistas…kaj tre proksime de ĉi tie!

028
Ici même, à Bialystok, sur cette place du marché. Il suffit d’écouter les gens.

029
Precize ĉi tie en Bjalistoko, sur tiu ĉi bazarplaco. Sufiĉas aŭskulti la homojn.

030
À Bialystok nous, juifs, sommes les plus nombreux, mais il y a aussi des russes, des biélorusses, des prussiens et des polonais. Chacun parle sa langue, souvent les gens ne se comprennent pas.

031
En Bjalistoko, ni judoj, estas la plej multaj, sed tie vivas ankaŭ rusoj, belorusoj, prusoj kaj poloj. Ĉiu parolas sian lingvon kaj ofte ne komprenas la aliajn homojn.

032
Bialystok compte environ 30 000 habitants, dont 18 000 juifs, 6 000 prussiens (catholiques et protestants), 4 000 russes et biélorusses (orthodoxes) et 3 000 polonais (catholiques).

033
En Bjalistoko estis proksimume 30 000 loĝantoj, inter kiuj 18 000 judoj, 6 000 prusoj (katolikoj kaj protestantoj), 4 000 rusoj kaj belorusoj (ortodoksoj) kaj 3 000 poloj (katolikoj).

034
5 peuples: juifs, prussiens, russes, biélorusses et polonais.  5 langues: Le yiddish, l’allemand, le russe, le biélorusse et le polonais.
4 religions avec des langues cultuelles:  l’hébreu, le latin, le slavon.  Bialystok aurait pu s’appeler Babelistok…

035
5 popoloj: judoj, prusoj, rusoj, belorusoj, poloj.  5 lingvoj: jida, germana, rusa, belorusa, pola.  4 religioj kun siaj religiaj lingvoj:  hebra, latina, slavona.  Por la urbo Bjalistoko pli taŭga nomo estus Babelistoko!

036
Pourtant, j’aime ce marché, j’aime la musique de toutes ces langues qui me sont si familières malgré leur origine différente.
J’aime jongler avec les mots.

037
Tamen mi ŝatas ĉi tiun bazarplacon, mi ŝatas la muzikon de tiuj diversdevenaj lingvoj, kiuj fariĝis al mi tute familiaraj. Mi ŝatas ĵongli per la vortoj.

038
Papa et maman disent que tous les hommes sont frères, mais sur cette place personne ne le sait.

039
Paĉjo kaj panjo diras ke ĉiuj homoj estas fratoj, sed sur tiu bazarplaco neniu scias tion.

040
Ne comprenant pas la langue de l’autre, chacun croit que l’autre l’insulte et…

041
Ne komprenante la lingvon de la alia, ĉiu kredas, ke la vortoj estas insultaj kaj…

042
La discussion se poursuit en langage commun: celui des coups!

043
… Oni plu diskutadas per komuna lingvo: pugnoj kaj batoj!

044
Personne ne veut comprendre ces soldats…

045
Neniu volas kompreni ĉi tiujn soldatojn…

046
Pourtant, ils parlent la langue officielle, le russe.

047
Tamen ili parolas la oficialan lingvon, la rusan.

048
— Maman, sais-tu ce que je veux être plus tard?  — Quoi donc Louis?  — Savant des mots.

049
— Panjo, ĉu vi scias, kio mi iĝos estonte?  — Kio do, Ludoviko?  — Scienculo pri vortoj.

050
— C’est vrai que tu es doué pour les langues!  — Oui, mais il y en a tellement… et les gens ont tant de mal à se comprendre!
051
Vi ja havas talenton por lingvoj.  — Jes, sed ili estas tiom multaj… kaj tiel malfacile la homoj komprenas unu la alian!

052
Pendant l’écriture de la tragédie de Babel…

053
Dum la verkado pri la tragedio de Babel…

054
… une maladie emporte sa plus proche sœur, Sarah, âgées de neuf ans.

055
… malsano mortigas la plej proksiman naŭjaran fratinon de Ludoviko, Sara.

055a
— Depuis la mort de Sarah la tristesse a envahi notre maison. Je n’espère plus d’amélioration de mon salaire d’enseignant.  L’antisémitisme se fait de plus en plus ressentir autour de nous.  Quitter Bialystok devient une évidence.  Mes amis de Varsovie viennent de me signaler une opportunité…  — Tu as raison Markus. Quittons Bialystok!

055b
— De post la morto de Sara, malĝojo plenigas la hejmon.  Mi ne esperas pliboniĝon de mia salajro de instruisto plu…  Krome kontraŭjudismo pli kaj pli premas ĉirkaŭ ni…Forlasi Bjalistokon iĝas solvo.  Amikoj miaj en Varsovio ĵus eksciigis min pri oportunaĵo…  — Vi pravas Marko. Ni forlasu Bjalistokon!

056
Trois ans se sont écoulés depuis la tragique disparition…  — Le moment est venu de quitter Bialystok pour Varsovie.

057
Post tiu dolora funeblo pasis tri jaroj.  — Jen alvenis la momento translokiĝi de Bjalistoko al Varsovio.

058
Suède Estonie Lettonie Lituanie Mer Baltique Kaliningrad Bialystok Allemagne Pologne Byalistok Bielorussie Varsovie Ukraine Tchéquie Slovaquie
CARTE SCHÉMATIQUE DE LA POLOGNE EN 2022

059
Danio Svedio Estonio Latvio Litovio Balta maro Kaliningrado Germanio Pollando Bjalistoko Belorusio Varsovio Ukrainio Ĉeĥio Slovakio
JEN MAPO PRI POLLANDO EN LA JARO 2022

060
Suède Estonie Lettonie Lituanie Mer Baltique Kaliningrad Bialystok Allemagne Pologne Bielorussie Varsovie Ukraine Tchéquie
ALLEMAGNE RUSSIE AUTRICHE-HONGRIE 3 EMPIRE OCCUPENT LA POLOGNE.
…mais en 1873, la carte politique était toute autre.

061
Danio Svedio Estonio Latvio Litovio Balta maro Germanio Bjalistoko Belorusio Pollando Varsovio Rusio Ukrainio Aŭtrio-Hungario 3 imperioj okupaciis Pollandon
… SED EN 1873 LA POLITIKA MAPO ESTIS TUTE ALIA.

062
— Tu as raison, Papa, la vie sera sûrement meilleure à Varsovie.

063
— Vi pravas, paĉjo, la vivo certe estos pli bona en Varsovio.

064
Décembre 1873. Les Zamenhof quittent Bialystok pour Varsovie.

065
En decembro 1873 la familio Zamenhof transloĝiĝis de Bjalistoko al Varsovio.

066
Après la disparition de Sarah, la famille se compose de Markus (le père, 36 ans), Rosalia (la mère, 34), Louis (13), Fania (11), Augusta (9), Félix (5) et Henri (2). Léon, Alexandre et Ida naîtront en 1875, 77 et 79.

067
Post le morto de Sara la familio konsistas el Marko (patro, 36-jara), Rozalia (patrino, 34-j),Ludoviko (13-j), Fania (11-j), Aŭgusta (9-j), Felikso (5-j) kaj Heriko (2-j). Leono, Aleksandro kaj Ida naskiĝos en 1875, 77 kaj 79.

068
Joseph, l’oncle bien-aimé, les a accompagnés et est resté jusqu’au départ du train.
*Bialystok

069
Jozefo, la amata onklo, restas kun ili ĝis la trajna foriro.
*Bjalistoko

070
Un voyage de 170 km… puis Varsovie.

071
Post 170 km-oj ili atingos Varsovion.

072
Louis et ses frères et sœurs découvrent la grande ville…

073
Ludoviko kaj liaj gefratoj malkovras la grandan urbon…

074
Image muette

075
Bildo muta

076
La chambre de Louis est maintenant son royaume.

077
Ludoviko nun havas reĝolandon: Sian propran dormoĉambron.

078
— Mon fils, cesse donc de perdre ton temps en t’amusant avec les mots comme une petite fille avec ses poupées! Ce n’est pas sérieux … et ça m’agace!  — Bien papa.

079
— Filo mia, ne plu perdu tempon per viaj lingvaj ludoj, tio malplaĉas al mi.  — Konsentite, paĉjo.

080
Après cette conversation, cinq mois de travail acharné vont suivre, au cours desquels Louis va apprendre le latin et le grec, soutenu par l’aide efficace de son père.

081
Post tiu konversacio dum kvin monatoj Ludoviko diligente studas la latinan kaj la grekan kun la efika helpo de sia patro.

082
Août 1874. Succès à l’examen d’entrée au lycée philologique.

083
Aŭgusto 1874: Sukceso en la alira ekzameno al la filologia gimnazio.

083a
La joie de la réussite n’empêche pas le lycéen de revenir à sa préoccupation humaniste, comme l’aiguille de la boussole à sa position d’équilibre.

083b
Tuj post la ĝojo pro la lerneja sukceso, same kiel indikilo de kompaso, la gimnaziano revenas al sia humanista zorgo.

084
L’adolescent persévère dans son rêve d’enfant de langue pour l’humanité.

085
La maturiĝanta Ludoviko persistas en sia infanrevo pri universala harmonio per komuna lingvo.

086
MURS DE HAINE HONNIS! UN JOUR VIENDRA OÙ VOUS SEREZ DÉTRUITS!

087
MALAMATAJ MUROJ EL MALAMO! IAM VI FALOS!

088
— Seule une langue commune permettra aux peuples de s’entendre.
— Certes, mais…

089
— Nur komuna lingvo ebligos al popoloj sin kompreni reciproke.
— Ja, sed…

090
…cette langue idéale reste à découvrir.

091
… ĉi tiu ideala lingvo estas plu elpensota.

092
— C’est vrai! Tout d’abord, pour être acceptable par tous, elle doit être neutre.
— Bien sûr.

093
— Konsentite! Unue por esti akceptebla de ĉiuj ĝi estu neŭtrala.
— Kompreneble.

094
— Ceci dit, ton idée n’est-elle pas trop influencée par le latin?

095
— Nu, ĉu tamen via projekto ne estas tro influita de la latino?

096
Image muette

097
Bildo muta

098
C’est vrai, que simplifier le latin, c’est comme tenter de ressusciter un mort. Mais construire une nouvelle langue est vraiment au-dessus de mes forces…   — Adieu, mes rêves!

099
Veras ke, simpligi la latinan estas kiel revivigi mortinton. Sed konstrui novan lingvon superas miajn fortojn…  — Adiaŭ, miaj revoj!

100
Louis Lazare Zamenhof.
Décembre 1876. Louis vient d’avoir 17 ans.
Jusqu’à cette époque Zamenhof se prénomme Lazare (Lejzer), mais la coutume d’alors laisse aux enfants le droit de choisir un prénom supplémentaire. Son oncle Joseph suggère «Louis» en mémoire de l’humaniste, Francis Lodwick.
Note: Nous appelons notre héros «Louis» (Louis, Ludwik, Lodwick) depuis le début pour ne pas compliquer le récit.

101
Ludoviko Lazaro Zamenhof
Decembre 1876. Ludoviko ĵus fariĝis 17 jaraĝa.
Ĝis tiam la antaŭnomo de Zamenhof estis Lazaro (Lejzer). Tamen ĉar la tiama kutimo permesis, ke la infanoj elektu kroman antaŭnomon, lia onklo, Jozefo, sugestis, ke li elektu "Ludoviko"-n memore al la humanisto Francis Lodwick.
Noto: Ni nomas nian heroon "Ludoviko" (Ludwik, Lodwick) ek de la komenco por ne malsimpligi la rakonton.

102
English grammar list of irregular verbs exercises in pronunciation

103
English grammar list of irregular verbs exercises in pronunciation

104
L’anglais lui confirme qu’une grammaire compliquée est inutile et que d’autres difficultés sont à éviter.

105
La angla lingvo konfirmas al li, ke malsimpla gramatiko senutilas kaj ke aliaj malfacilaĵoj estu evitendaj.

106
Oo° Mais comment dégonfler ces montagnes de mots?

107
Oo° Sed kiel redukti tiun amason da vortoj?

108
SKAYA CHEVEYTSARSKAYA KONDITORSKAYA
Devant un problème apparemment insoluble, il arrive parfois que le hasard aide le chercheur…

109
SKAYA CHEVEYTSARSKAYA KONDITORSKAYA
Kiam oni staras antaŭ laŭŝajne nesolvebla problemo, foje neatendite helpas la hazardo.

110
SKAYA

111
SKAYA

112
SKAYA

113
SKAYA

114
— SKAYA!!!
CLAC!
Chveytsarskaya (conciergerie) et konditorskaya (confiserie)… Le suffixe «-skaya» indique que ce sont des commerces ou des services.

115
— SKAYA!!!
KLAK!
Chveytsarskaya (pordistejo) kaj konditorskaya (sukeraĵejo)… La sufikso"-skaya"indikas, ke temas pri komerca aŭ serva ejoj.

116
LA CLEF
Dictionnaire
Conciergerie et confiserie, le suffixe «skaya» indique que ce sont des commerces ou des services.

117
LA ŜLOSILO
Vortaro
"Chveytsarkaya" (pordistejo) kaj “kontorskaya” (sukeraĵejo). La sufikso “-skaya” indikas, ke ili estas ejoj de komerco aŭ de servo.

118
Voilà la solution! des préfixes et des suffixes comme unités signifiantes! s’ils sont combinés à un radical, le dictionnaire se dégonflera tout naturellement…

119
Jen la solvo! Prefiksoj kaj sufiksoj kiel signifaj unuoj! Se oni kunmetos ilin kun radiko, la vortaro aŭtomate malŝvelos…

120
ARCHIMÈDE
Euréka!
Plouf!
NEWTON
Flop!
COLOMB
kui!
Denis PAPIN
Pfuitt!
ZAMENHOF
Skaya!

121
ARKIMEDO
Eŭreka!
Pluf!
NEŬTONO
Flop!
KOLUMBO
kŭij!
DENIS PAPIN
Tfŭit!
ZAMENHOF
Skaya!

122
Un système régulier d’affixes et de racines.

123
Regula sistemo el afiksoj kaj radikoj.

124
Les montagnes de mots fondent comme neige au soleil.

125
La montoj el vortoj fandiĝas kiel neĝo sub la suno.

126
— Tout le mécanisme est là!
préfixe – racine - suffixe

127
— Jen la solvo!
prefikso – radiko – sufikso

128
Louis recherche dans les mots la partie signifiante qui peut être exprimée par un affixe.
EXEMPLES?

129
Ludoviko serĉas en la vortoj la signifojn esprimeblajn per afiksoj.
EKZEMPLOJ?

130
EXEMPLES AVEC LE PRÉFIXE «MAL»
Chance → Malchance
Adroit → Maladroit
Propre →Malpropre
Heureux → Malheureux
EN FRANÇAIS, CELA FONCTIONNE POUR CERTAINS MOTS.
Louis pense qu’on peut obtenir l’antonyme pour tous les mots.
Long → Mallong
Large →Mallarge
Grand →malgrand
Facile → Malfacile
Etc.

131
EXEMPLOJ KUN LA PREFIKSO "MAL"
Bonŝanco → Malbonŝanco
Lerta → Mallerta
Pura →Malpura
Feliĉa →Malfeliĉa
EN NACIA LINGVO TIO JAM FUNKCIAS, SED NE SISTEME.
Ludoviko komprenas, ke tiel oni povas sisteme kaj senescepte formi antonimojn.
Longa → Mallonga
Larĝa →Mallarĝa
Granda →Malgranda
Facila → Malfacila
Ktp.

132
C’est ainsi que prend forme la Lingwe Uniwersala, Laquelle s’organise à partir d’un génome, comme un être vivant.

133
El tio ekformiĝas la Lingwe Uniwersala, kiu ĝermas el genaro, same kiel vivanta estaĵo.

134
Portugais Français Italien Espagnol Latin

Quelques dizaines d’affixes et quelques centaines de racines suffisent pour exprimer tout ce que l’esprit humain peut concevoir.

135
Portugala Franca Itala Hispana Latina

Entenanta kelkajn dekojn da afiksoj, la nova lingvo bezonas nur kelkajn centojn da radikoj por esprimi ĉion, kion povas koncepti la homa menso.

136
Russe Anglais Allemand
→ Spectre des homonymes
— Le choix des racines dans les langues européennes est rarement aussi facile que pour le mot «rose»...

137
Rusa Angla Germana → La homonima monstro — La radika elektado el la eŭropaj lingvoj ofte ne estas tiel facile kiel pri la vorto "rozo".

138
Félicitations, mon grand linguiste! Ton projet a enfin vu le jour! Lingwe Uniwersala 17/12/1878

139
Gratulon, lingvisto mia! Via projekto fine sukcesis! Lingwe Uniwersala 1878/12/17

140
Bon anniversaire, Louis !

141
Bonan naskiĝotagon, Ludoviko!

142
— À tes 19 ans! — À ta réussite Baron Louis! — À la Lingwe Uniwersala! *«Baron» était le surnom donné à Louis par ses camarades de collège.

143
— Je viaj 19 jaroj! — Je via sukceso, Barono* Ludoviko! — Je Lingwe Uniwersala! *"Barono" estis la kromnomo donita al ludoviko de liaj mezlernejaj kamaradoj.

144
— Malamikete de las nacjes, kadó, kadó, jam temp’ está! La tot’ homoze en familje konunigare so debá.

145
— Malamikete de las nacjes, kadó, kadó, jam temp’ está! La tot’ homoze en familje konunigare so debÁ.

146
malamikete de las nacjes, kadÓ, kadÓ, jam temp’ estÁ! la tot’ homoze en familje konunigare so debÁ. «Qu'elle tombe l’inimitié des nations, qu'elle tombe, il est grand temps! L’humanité tout entière en une famille doit s’unir. »

147
"malamikete de las nacjes, kadÓ, kadÓ, jam temp’ estÁ! la tot’ homoze en familje konunigare so debÁ."
"Falu malamikeco de la nacioj, falu, urĝas la tempo! Unuiĝu la tuta homaro en familion!"

148
— C’est la plus belle journée de ma vie, maman! Oncle Jozeph, la Lingwe Uniwersala est née.

149
— Jen la plej bela tago de mia vivo, panjo! Onklo Jozefo, Lingwe Uniwersala naskiĝis.

150
— Bravo, mon grand! — Merci, maman!

151
— Gratulon, Ludĉjo mia! — Dankon, panjo!

152
— C’est parfait mon fils. Tu ne me déçois pas.
Certificat 15 juin 1879
Grec → Excellent
Allemand → Excellent
Russe → Excellent
Français → Excellent
Latin → Excellent
Physique → Excellent
Mathématiques → Excellent
Logique → Excellent
Histoire → Excellent
Géographie → Excellent

153
— Estas perfekte, filo mia. Vi ne trompis mian esperon.
Atesto 15 junio 1879
Greka → Bonega
Germana → Bonega
Rusa → Bonega
Franca → Bonega
Latina → Bonega
Fiziko → Bonega
Matematiko → Bonega
Logiko → Bonega
Historio → Bonega
Geografio → Bonega

154
— Avocat, Ingénieur, Médecin, sont les seules professions à coup sûr lucratives. Tu poursuivras tes études de médecine à Moscou!

155
— Advokato, Inĝeniero, Kuracisto, estas la solaj profesioj ĉiam profitdonaj. Vi studos medicinon en Moskvo!

156
— Mais, père, vous savez bien que ce sont les langues - et elles seules - qui m’intéressent !

157
— Sed, patro, vi ja scias, ke nur lingvoj interesas min!— Sed patro, vi

158
— Cette décision est tyrannique, mais je ne peux qu’obéir…

159
— Jen vere tirana ĉi tiu decido, sed kion fari krom obei?

160
— Tu sais bien, Louis, nos parents sont autoritaires…

161
— Vi ja scias, Ludoviko, niaj gepatroj estas striktaj…

162
— Ils ne voient qu’utopie dans nos rêves…

163
— Ili vidas nur utopion en niaj revoj…

164
Août 1879. Varsovie-Moscou. 27 heures de train.

165
Aŭgusto 1879. Varsovio-Moskvon. 27 horoj per trajno.

166
La Lingwe Uniwersala est née, je ne peux abandonner ma création. Il me reste tant à faire pour la perfectionner.

167
Lingwe Uniwersala naskiĝis. Mi ne povas rezigni pri mia kreitaĵo. Plu restas tiom da laboro por ĝin perfektigi.

168
J’ai confié mon cher dossier à mon père. Dans quelques mois, mes idées auront mûri et je reprendrai mon chantier au point où il en est.

169
Mi konfidis mian karan dosieron al mia patro. Post kelkaj monatoj miaj ideoj estos maturiĝintaj kaj mi reprenos mian taskon je la punkto, kie ĝi restis.

170
Москва

171
Москва

172
Oo° Voici ma pension.
Ulica Verskaya 27 Miklachevsky

173
Oo° Ĉi tie staras mia pensiono.
Ulica Verskaya 27 Miklachevsky

174
— Votre chambre…
Bienvenue chez vous !

175
— Jen via ĉambro. Bonvenon ĉe vi!

176
Moscou séduit l’étudiant.

177
Moskvo ĉarmas la studenton.

178
Il sympathise avec Anton Tchekhov.

179
Li simpatias kun Anton Ĉeĥov.

180
Le Kremlin, d’après une gravure du XIXe siècle.

181
La moskva Kremlo, laŭ gravuraĵo de la 19-a jarcento.

182
Louis ne néglige pas ses nouvelles études.

183
Ludoviko ne neglektas siajn novajn studojn.

184
Il observe l’agitation de l’intelligentsia estudiantine plus ou moins rebelle.

185
Li observas la agitadon de la studenta intelektularo pli aŭ malpli ribelema.

186
— Nous devons éclairer les masses ignorantes.
— Elles ne connaissent pas leurs droits humains.

187
— Ni instruu la nesciantajn amasojn.
— Ili ne konas siajn homajn rajtojn.

188
Il fréquente les cercles de jeunes juifs russes.

189
Li frekventas la grupojn de junaj rusaj judoj.

190
— Persécutions, jalousies, mépris, calomnies, antijudaïsme, antisémitisme, racisme, xénophobie…
— Assez de tout cela!

190
bis
— Mépris, calomnies, antijudaïsme, persécutions…
— Assez de tout cela!

191

— Persekutadoj, ĵaluzemo, malestimo, kalumnio, kontraŭjudismo, antisemitismo, rasismo, ksenofobio…
— Sufiĉas ĉio ĉi!

191
bis
— Malestimo, kalumnio, kontraŭjudismo, persekutadoj…
— Sufiĉas ĉio ĉi!

192
— Bravo Louis! Ton dernier article est excellent!

193
— Gratulon, Ludoviko!
Via plej nova artikolo bonegas.

194
Juin 1880
Moscou-Varsovie
Les vacances ramènent Louis chez lui.

195
Junio 1880
Moskvo-Varsovion
La ferioj revenigas Ludovikon hejmen.

196
Oo° Quelle joie de retrouver ma famille!
Je vais aussi retrouver mon dossier Lingwe Uniwersala!

197
Oo° Kia ĝojo retrovi mian familion… kaj ankaŭ mian dosieron Lingwe Uniwersala!

198
Quelques mois plus tôt, à Varsovie…
— Rosalia, je viens d’accepter la fonction de censeur de la presse juive. Ce poste nous aidera à vivre.
— C’est bien, Markus.

199
Kelkajn monatojn pli frue en Varsovio…
— Rozalia, mi ĵus akceptis la postenon de cenzuristo de la juda gazetaro. Tiu posteno helpos nian vivtenadon.
— Estas bone, Marko.

200
Puis un jour, Markus devenu censeur...
— Mon Dieu! Markus, que fais-tu?
201
Iom poste la cenzuristiĝo de Marko...
— Dio mia! Marko, kion vi faras?

202
— Voilà la seule chose sensée à faire de ce maudit dossier !

203
— Jen la sola sencoplena uzo de tiu dosiero!

204
Markus redoutait que ce dossier soit pris pour une oeuvre subversive par la police du tsar…

205
Marko ja timis, ke la cara polico taksus ĉi tiun dosieron kiel kontraŭŝtatan agadon…

206
Rien ne gâche la joie des retrouvailles.
WARSZAWA

207
Nenio fuŝas la ĝojon de la revido.
WARSZAWA

208
Image muette

209
Muta bildo

210
Louis découvre alors le sort qui a été réservé à son cher dossier.
La trahison de son père est un terrible choc.
MARKUS

211
Kelkajn tagojn post sia reveno, Ludoviko ekscias pri kio okazis al sia kara dosiero.
La perfido de lia patro estas terura bato.
MARKO

212
Personne ne sait ce que le fils et le père se sont dit dans le bureau du nouveau censeur de presse.

213
Neniu scias, kion la filo kaj la patro diris unu al la alia en la oficejo de la freŝnomumita gazetcenzuristo.

214
VLAN !

215
VLAN!

216
Plus déterminé que jamais, Louis se remet au travail. Il lui faut tout reconstituer. Heureusement, il peut compter sur sa mémoire...

217
Sed pli decidema ol iam antaŭe, Ludoviko ree eklaboras. Li rekonstruu ĉion. Feliĉe lia memoro perfekte funkcias…

218
Moscou 1880-81
2e année de médecine.
Hiver très rigoureux, difficile à supporter pour un étudiant qui doit économiser le chauffage.

219
Moskvo 1880-81 2-a jaro pri medicino.
Malvarmega vintro malfacile eltenebla por studento, kiu ŝparu la hejtadon.

220
Le 13 mars 1881, le Tsar Alexandre II est tué dans un attentat.

221
La 13 an de marto 1881, caro Aleksandro la dua estas atence mortigita.

222
Louis ne peut se laisser distraire par les évènements qui secouent cette époque. Il travaille avec acharnement et sa prodigieuse mémoire lui permet d’obtenir un brillant succès à tous ses examens.

223
Ludoviko ne lasu sin devojigi de la eventoj, kiuj skuas lian epokon. Li obstine laboradas kaj dank’ al lia mirinda memoro ĉiujn liajn ekzamenojn li sukcese kaj brile trapasas.

224
En juin 1881, à la fin d’une année scolaire pleinement réussie, l’étudiant peut revenir à Varsovie l’esprit serein.

225
En junio 1881, post sukcesoplena lernjaro, la studento plej serene reveturas al Varsovio.

226
Louis retrouve son père, Markus, Ida (2 ans), Alexandre (4 ans), Léon (6 ans), Maria, la fidèle servante…

227
Ludoviko rekuniĝas kun sia patro Marko, siaj gefratoj Ida (2-jara), Aleksandro (4-jara), Leono (6-jara), la fidela servistino Maria…

228
Il retrouve aussi sa mère, Rosalia, Henri (10 ans), Félix (13 ans), Aŭgusta (17 ans) et Fania (19 ans).

229
Li rekuniĝas ankaŭ kun sia patrino Rozalia, Henriko 10-jara, Felikso 13-jara, Aŭgusta 17-jara kaj Fania 19-jara.

230
— J’ai préparé ta demande de transfert à l’université de Varsovie où tu termineras tes études de médecine.
— Soit, père. Vous ne m’offrez pas de choix…

231
— Mi preparis vian peton de translokiĝo al la universitato de Varsovio, kie vi finos viajn studojn pri medicino.
— Nu, bone, patro. Vi ne ebligas al mi elekton.

232
Oo° Depuis l’assassinat du tsar, des troubles éclatent dans tout l’Empire.

233
Oo° De post la murdo de la caro, tumultoj okazas en la tuta Imperio.

234
L’assassinat du Tsar a pour conséquence la répression policière et l’agitation antisémite.
* D’après un tableau de Foulonier «Le convoi de condamnés».

235
El la murdo de la Caro ĉefe rezultas polica subpremado kaj kontraŭjuda tumulto.
* Laŭ pentraĵo de Foulonier «Le convoi de condamnés».

236
25 décembre 1881.
Cathédrale catholique
de Varsovie.

237
La 25-an de decembro.
Katolika katedralo.
Varsovio.

238
— AU VOLEUR!

239
— ŜTEL’!

240
— AU FEU!

241
— FAJR’!

242
La panique provoque 28 morts et 26 blessés.

243
La paniko kaŭzis 28 mortojn kaj 26 vundiĝojn.

244
L'incident volontairement provoqué de la cathédrale déclenche une panique meurtrière, suivie d’une colère collective, aussi violente qu’irraisonnée.
Un bouc émissaire doit être désigné. Ce ne peut être que le Juif, le peuple déicide.
Immédiatement le pogrom est lancé sur le ghetto de Varsovie.

245
La intence kaŭzita paniko mortiga en la katedralo blinde koleregigas la homamason. Necesas tuj trovi propekan kapron.
La judoj ja tute taŭgas, ĉar la tiama kontraŭjuda malamo memkompreneble kulpigas ilin. Sen plua proceso la pogromo impetas kontraŭ la geto de Varsovio.

246
Les barbares se rassemblent sous le regard indifférent de l’armée russe.

247
La barbaroj ariĝas antaŭ la senkompata okulo de la rusa armeo.

248
Ces émeutes antisémites vont faire 15 morts, 24 blessés, 1500 boutiques et logements saccagés.

249
El ĉi tiuj kontraŭjudaj ribeloj rezultos 15 mortintoj, 24 vunditoj, 1500 ruinigitaj butikoj kaj loĝejoj.

250
La famille Zamenhof se réfugie dans les caves pour échapper aux tueurs.
251
La familio Zamenhof rifuĝas enkelen por gardi sin de la murdistoj.
252
Le traumatisme dû à l’anxiété endurée pendant deux jours et deux nuits s’imagine aisément…

253
La traŭmato pro la dutaga kaj dunokta angorado estas facile imagebla…

254
Les massacres de juifs dans l’empire russe arrivent à la connaissance de Victor Hugo, qui réagit par un article historique publié le 18 juin 1882, dans deux quotidiens français, «Le Gaulois» et «Rappel».

255
Pri la judo-masakroj en la rusa imperio ekscias Victor Hugo, kiu reagas per historia artikolo eldonita la 18an de junio 1882, en du francaj taggazetoj, "Le Gaulois" kaj "Rappel".

256
Voici « Appel au monde civilisé» de Victor Hugo :
« L’heure est décisive. Les religions qui se meurent ont recours aux derniers moyens.

257
Jen la artikolo de Victor Hugo "Alvoko al la civilizita mondo":
"Jen decida horo, la mortantaj religioj nun ekuzas la plej aĉajn rimedojn.

258
Ce qui se dresse en ce moment, ce n’est plus du crime, c’est de la monstruosité. Un peuple devient monstre. Phénomène horrible.

259
Kio nun staras, tio ja ne plu estas krimo, tio estas monstraĵo.
Popolo iĝas monstro. Terurega fenomeno.

260
Il semble qu’un rideau se déchire et qu’on entend une voix dire:
Humanité! regarde et vois.
Deux solutions sont devant tes yeux.

261
Ŝajnas, ke disŝiriĝas kurteno, kaj ke aŭdeblas voĉo diranta:
Homaro! rigardu kaj vidu.
Du solvoj staras antaŭ viaj okuloj.

262
D’un côté, l’homme avance, d’un pas lent et sûr, vers l’horizon de plus en plus lumineux ; l’homme tient l’enfant par la main; l’homme marche, la tête pleine de clarté; l’enfant marche, la tête pleine d’espérance; le travail fait sa grande œuvre;

263
Unuflanke homo antaŭeniras,
per paŝo malrapida kaj sekura,
al horizonto pli kaj pli luma;
la homo tenas la infanon manenmane;
la homo marŝas, la kapo plena je klareco;
la infano marŝas, la kapo plena je espero;
la laboro faras sian majstran verkon;

264
la science cherche Dieu, la pensée le voit; Dieu vérité, Dieu justice, Dieu conscience, Dieu amour; l’homme le mêle aux choses de la terre, liberté, égalité, fraternité;

265
la scienco serĉas Dion,
la penso Lin vidas;
vero-Dio, justico-Dio,
konscio-Dio, amo-Dio;
Lin la homo miksas kun la teraj aferoj,
libereco, egaleco, frateco;

266
Dieu cherché, c’est la philosophie, Dieu vu, c’est la religion; rien de plus; pas de contes, pas de rêves, pas de dogmes; tous les peuples sont frères; les frontières s’effacent; l’homme s’aperçoit que la terre n’a pas encore été possédée; les guerres, de plus en plus diminuées, n’ont plus qu’un motif et un but, la civilisation; chaque battement du cœur humain signifie progrès.

267
Dio serĉata, Jen la filozofio, Dio vidata,
Jen la religio; jen ĉio; neniu fabelo,
neniu revo, neniu dogmo; ĉiuj popoloj estas fratoj; La landlimoj viŝiĝas; La homo ekvidas, ke la tero ne estas ankoraŭ posedata; La militoj, pli kaj pli malgrandiĝintaj, havas nur kiel motivon kaj celon civilizadon; ĉiu homa korbato signifas progreson.

268
De l’autre côté, l’homme recule; l’horizon est de plus en plus noir; les multitudes vont et tâtent dans l’ombre; les vieilles religions, accablées de leurs deux mille ans, n’ont plus que leurs contes, jadis tromperie de l’homme enfant, aujourd’hui dédain de l’homme fait, jadis acceptés par l’ignorance, aujourd’hui démentis par la science; ne laissant au croyant tenace qui a les yeux fermés et les oreilles bouchées, d’autre refuge que l’affreux credo quia absurdum*;
( *je crois, parce que c’est absurde )

269
aliflanke la homo retroiras; la horizonto pli kaj pli nigriĝas; la homamasoj blinde palpas en la mallumo; la maljunaj religioj, troŝarĝitaj de siaj du jarmiloj, postvivas nun nur per siaj fabeloj, iam trompo de la infana homo, hodiaŭ malŝato de la plenkreska homo, iam akceptitaj de la nescio, hodiaŭ malkonfirmitaj de la scienco; lasante al la obstina kredanto kun fermitaj okuloj kaj ŝtopitaj oreloj, la nuran rifuĝejon de la terura credo quia absurdum*;
(*mi kredas, ĉar ĝi estas absurda)

270
les erreurs s’entredévorent,

271
la eraroj sin voras unu la alian,

272
le christianisme martyrise le judaïsme;
trente villes (vingt-sept, selon d’autres) sont en ce moment en proie au pillage et à l’extermination; ce qui se passe en Russie fait horreur;

273
kristanismo martirigas judismon; tridek urboj (dudek sep, laŭ aliaj fontoj) estas nun predoj de rabado kaj de eksterminado; la nuna okazantaĵo en Rusio vekas hororon;

274
là un crime immense se commet, ou pour mieux dire une action se fait, car ces populations exterminantes n’ont même plus la conscience du crime; elles ne sont plus à cette hauteur; leurs cultes les ont abaissées dans la bestialité;

275
tie krimego elfariĝas, aŭ pli bone dirite, ago fariĝas, ĉar tiuj eksterminantaj loĝantaroj eĉ ne plu havas konsciencon pri kio krimas; ili ne plu staras je tia alteco; iliaj kultoj ilin malaltrangigis en la bestaĉecon;

276
elles ont l’épouvantable innocence des tigres;

277
ili havas la timegigan senkulpecon de la tigroj;

278
les vieux siècles, l’un avec les Albigeois,

279
la malnovaj jarcentoj, la unua kun la albigensoj,

280
l’autre avec l’inquisition,
l’autre avec le saint office,

281
alia kun la inkvizicio,
alia kun la sankta ofico,

282
l’autre avec la Saint-Barthélémy, l’autre avec les dragonnades,

283
alia kun la masakro de la Sankta Bartolomea tago, alia kun la dragonaj persekutoj,

284
l’autre avec l’Autriche de Marie-Thérèse, se ruent sur le dix-neuvième et tâchent de l’étouffer;

285
alia kun la Aŭstrio de Maria-Tereza, impetegas al la deknaŭa jarcento ĝin sufokcele;

286
la castration de l’homme, le viol de la femme, la mise ne cendres de l’enfant, c’est l’avenir supprimé;

287
kastrado de viro, perfortado de virino, cindrigado de infano, jen la estonto nuligita;

288
le passé ne veut pas cesser d’être;

289
pasinto ne volas malplu esti;

290
il tient l’humanité ; le fil de la vie est entre ces doigts de spectre.

291
ĝi ligas la homaron; la fadeno de la vivo lokiĝas inter ĉi tiuj fantomfingroj.

292
D’un côté le peuple,

293
Unuflanke la popolo,

294
de l’autre la foule.

295
aliflanke la homamaso.

296
D’un côté la lumière,

297
Unuflanke la lumo,

298
de l’autre les ténèbres.
Choisis.»
Victor Hugo

299
aliflanke la mallumo.
Elektu."
Victor Hugo

300
1882. Juin.
Quand l’Appel au monde civilisé de Victor Hugo vient d’être publié dans les journaux Le Gaulois et Rappel, Louis a déjà choisi la lumière.
301
1882. Junio.
Kiam Alvoko al civilizita mondo de Victor Hugo estis aperinta en la francaj gazetoj Le Gaulois kaj Rappel, Ludoviko jam elektis la lumon.
302
Les persécutions antisémites le font adhérer à un groupe politique clandestin, qui imagine un retour de la communauté à la Terre promise.
303
Pro la kontraŭjudaj persekutadoj li fine aliĝas al sekreta politika grupo, kies celo estas la reveno de la komunumo en la Promesitan Landon.
304
L’étudiant n’abandonne pas sa Lingwe Uniwersala.
305
La studanto ne flankenmetas sian Lingwe Uniwersala-n.
306
Politique et création linguistique ne nuisent aucunement à sa réussite dans les études de médecine.
307
Politiko kaj lingva kreado neniel ĝenas lian sukceson en la medicina studado.
308
Tout le temps que la médecine et la politique lui laissent, il le consacre au perfectionnement de cette langue, qui - il le sent - commence à vivre par elle-même.
309
La tutan tempon, kiun al li la medicino kaj la politiko lasas, li dediĉas al la plibonigado de ĉi tiu lingvo, kiu - li tion sentas - ekvivas per si mem.
310
Des centaines de racines défilent sur sa table de travail. Louis manipule, teste, tâtonne, modifie, rejette, retient. Il recherche le rythme, la fluidité, la musicalité, l’euphonie. Il optimise…
311
Centoj da radikoj sin sekvadas sur lia labortablo. Ludoviko modifas, eksperimentas, provhezitas, eksigas, elektas. Li serĉas ritmon, fluecon, muzikecon, belsonecon. Li plejbonigadas.
312
1884.
Une information circule dans la presse.
313
1884.
Informo cirkulas en la gazetaro.
314
Le volapük est une langue auxiliaire créée en 1879-80 par Johann Martin Schleyer, un prêtre catholique allemand.
Un premier congrès international vient d’avoir lieu à Friedrichshafen (Allemagne).
315
Volapuko estas helplingvo kreita en 1879-80 de Johann Martin Schleyer, germana katolika pastro.
Unua internacia kongreso ĵus okazis en Friedrichshafen (Germanio)
316
Si la langue que j’imagine existe, mon projet devient inutile. Je me suis épuisé en vain. Tant pis!
317
Se la lingvo, kiun mi imagas, jam ekzistas, tiam mia projekto senutiliĝas. Miajn fortojn mi vane elĉerpadis. Bedaŭrinde!
318
Quelques jours plus tard…
— Es-tu au courant, que ta langue universelle existe déjà?
— Oui, père.
VOLAPÜK J.M SCHEYER 1880
319
Kelkajn tagojn poste…
— Ĉu vi scias, ke via universala lingvo jam ekzistas?
— Jes, patro.
VOLAPUKO J.M SCHEYER 1880
320
— Prends ce livre. Il présente la langue.
— Merci, père!
VOLAPÜK J.M SCHEYER 1880
321
— Prenu ĉi tiun libron. Ĝi prezentas la lingvon.
— Dankon, patro!
VOLAPUKO J.M SCHEYER 1880
322
°oO — Père est hostile à mon projet. Il ne souhaite que mon abandon. C’est évident…
323
°oO — Patro malfavoras mian projekton. Li deziras nur mian rezignon. Jen fakto evidenta…
324
°oO — L’obsession de Louis est dangereuse pour sa santé. Ses travaux inutiles l’épuisent.
Tout cela peut sembler subversif aux yeux du pouvoir impérial et nous mettre en danger.
J’espère que, grâce à ce volapük, il abandonnera sa langue universelle…
325
°oO —

La obsedo de Ludoviko danĝeras por lia sano. Liasencela laborado senfortigas lin.
Krome, ĉio tio povus ŝajni minacapor la rusa imperia povo kaj nin endanĝerigi.
Espereble, pro tiu volapuko, li rezignos sian universalan lingvon…
326
°oO —Avant de décider d’abandonner, je dois examiner le volapük.
327
°oO —Antaŭ ekrezigno, mi pristudu volapukon.
328
Quelques semaines ont passé.
°oO — Le Volapük est une langue impropre à l’usage oral. Je dois continuer mon œuvre.
329
Kelkaj semajnoj pasis.
°oO — Volapüko estas lingvo netaŭga por la parola uzado. Mi daŭrigu mian verkadon.
330
1884.
Convaincu que le volapük n’est pas la solution, Louis reprend son œuvre linguistique et son activité politique, sans interrompre, pour autant, ses études de médecine.
331
1884.
Ludoviko tute certas pri la netaŭgeco de volapuko. Do li daŭrigas siajn lingvan kreadon kaj politikan agadon kaj, samtempe, siajn medicinajn studojn.
332
1885. Janvier.
Louis Lazare Zamenhof, à 25 ans, reçoit son titre de Docteur en médecine. Son visage est marqué par la fatigue, il perd ses cheveux, mais, concernant la poursuite de son œuvre, sa détermination reste intacte.
333
1885. Januaro.
Ludoviko Lazaro Zamenhof, 25-jara, doktoriĝas pri medicino. Lia vizaĝo montras laciĝon, li eksenhariĝas, sed daŭre persistadas en sia verkado.
334
— Père, j’ai trois nouvelles à t'annoncer…
335
— Patro, mi anoncu tri novaĵojn al vi…
336
— Premièrement : J’ai mon diplôme de Docteur en médecine.
— Bravo mon fils!
337
— Unue: Mi ricevis mian diplomon de Doktoro pri medicino.
— Gratulon filo mia!
338
— Deuxièmement : J’abandonne la Lingwe Uniwersala.
— Excellent !
339
— Due: Mi rezignas la lingvon Lingwe Universala.
— Bonege!
340
— Troisièmement : J’ai nommé ma langue Lingvo Internacia.
341
— Trie: Mi nomis mian lingvon Lingvo Internacia.
342
— Pourquoi t’obstiner dans l’utopie, puisque le Volapük existe?
— J’ai sérieusement étudié le Volapük.
Il contient tout ce que je veux éviter dans mon Lingvo Internacia.
— Dommage ! Tu vas t’épuiser pour rien.
343
— Kial vi obstine pluigas tian utopion? Ĉu volapuko ne sufiĉas?
— Mi serioze pristudis volapukon. Ĝi entenas ĉion ne taŭgan por mia Lingvo Internacia.
— Bedaŭrinde! Vi tute vane elĉerpos viajn tutajn fortojn.
344
°oO — Le succès du Volapük montre le besoin d’une langue internationale. Mais les défauts de la langue de Schleyer prouvent que la mienne est bien meilleure. Un jour, mon père approuvera ma quête obstinée.
345
°oO — La sukceso de volapuko atestas, ke la homaro pretas por ricevi internacian lingvon. Tamen la neperfektaĵoj de la lingvo de Schleyer pruvas, ke la mia multe pli taŭgas! Iam mia patro fieros pri mia obstineco.
346
Louis est maintenant convaincu, que sa Lingvo Internacia possède toutes les qualités requises pour rassembler autour d’elle une communauté humaniste:
Grammaire simple,
Sonorité agréable,
Prononciation claire,
Vocabulaire extensible,
Écriture phonétique,
Adaptabilité à l’innovation dans tous les domaines de la pensée et de la connaissance.
347
Nun Ludoviko opinias, ke lia Lingvo Internacia enhavas la nepre necesajn kvalitojn por allogi humanisman komunumon:
Simpla gramatiko,

Belsoneco,
Klara prononco,
Fonetika skribo,
Ampleksigebla vortaro,
Adaptebleco al la novigado en ĉiuj fakoj de la penso kaj de la kono.
348
Louis se rend à Veisiejai en Lituanie, où habitent sa sœur, Fania, et son mari, Alexej Pikover. Alexej est pharmacien. C’était un ami de Louis avant de devenir son beau-frère en 1883.
349
Ludoviko alvenas al Veisiejai en Litovio, kie lia fratino, Fania, loĝas kun sia edzo, Aleksej Pikover. Aleksej estas apotekisto. Li estis amiko de Ludoviko antaŭ ol iĝi lia bofrato en 1883.

350
[carte de la Pologne en 2024
Veisiejai]
Veisiejai se trouve en Lituanie, à 120 km au nord de Bialystok.
Russie en 1885

351
[Mapo pri Pollando
Veisiejai]
Veisiejai situas en Litovio, je 120 km norde de Bjalistoko.
Rusio en 1885

352
Le Docteur est venu à Veisiejai à l’appel de Fania. Alexej, son mari, vient d’être frappé par une maladie cérébrale. Il ne peut plus exercer son métier de pharmacien.
— Louis est arrivé pour te soigner.
— J’ai bien besoin de vous deux.

353
La Doktoro, vokita de Fania, venis en Veisiejai-on. Ŝian edzon ĵus trafis cerba atako. Aleksej ne plu kapablas apotekisti.
— Ludoviko alvenis por vin kuraci.
— Mi ja bezonas vin ambaŭ.

354
Louis débute son métier de médecin dans la campagne lituanienne.

355
Ludoviko ekkuracadas en la litovia kamparo.

356
Le citadin émerveillé découvre la nature au printemps sous la neige fondante.

357
La miranta urbano malkovras la printempan naturon sub degelanta neĝo.

358
Appelé par les malades, le nouveau docteur s’empresse auprès d’eux.

359
Alvokita de la malsanuloj, la freŝdiplomita kuracisto diligente traktas ilin.

360
Sans la concurrence de Koublianski, le chamane, je serais plus serein…

361
Se ne estus la konkurenco de Kublianski, la ŝamano, mi estus pli kvieta…

362
Les cas désespérés sont pour le jeune docteur…Moi, je prends tous les autres.
— Ah! Ah! Ah!

363
La nekuraceblajn kazojn mi lasas al la juna kuracisto… Mi prenas ĉiujn aliajn.
— Ha! Ha! Ha!

364
Louis est toujours confronté à la souffrance et trop souvent à la mort.
°oO — Que cette médecine est impuissante!

365
Ludoviko senĉese alfrontadas la suferon kaj tro ofte la morton.
°oO — Kiom senpova estas nia medicino!

366
°oO — Même si ce charlatan de Koublianski n’avait pas aggravé son cas par ses potions assassines, rien ne pouvait la sauver.
Pauvre jeune fille!
Médecine impuissante!
[] Malgré tout son investissement en temps et en émotion, Louis ne peut accepter d’honoraires de la part d’une famille dans le deuil.

367
°oO — Eĉ se ĉi tiu ĉarlatana Kublianski ne estus malboniginta ŝian sanstaton per siaj murdantaj pocioj, nenio estus povinta ŝin savi.
Malfeliĉa junulino! Senpotenca medicino!
[] Kvankam li plene dediĉis sin tempe kaj emocie al sia laboro, Ludoviko ne rajtigas sin ricevi honorariojn de funebranta familio.

368
°oO — Impossible de trouver le sommeil.
Le visage de cette pauvre enfant me rappelle la mort de Sarah. Dès que je m’endors, l’ignoble cauchemar recommence.

369
°oO — Ne eblas dormi. La vizaĝo de la malfeliĉa junulino memorigas min pri la morto de Sara. Apenaŭ mi ekdormas, tuj la aĉa koŝmaro trudas sin.

370
°oO — Pour Alexej, je ne peux que soulager sa douleur. Je n’arrive pas à formuler un diagnostic. Après tant et tant d’études et d’efforts…

371
°oO — Al Aleksej mi povas nur mildigi la doloron. Mi ne sukcesas diagnozi precize lian malsanon. Post tiom kaj tiom da lernada peno…

372
°oO — Ce métier, que je n’ai pas choisi, me rendra fou.

373
°oO — Ĉi tiu profesio, kiun mi ne elektis, frenezigos min.

374
Les tourments de la nuit se dissipent avec le jour. La vie, le travail et l’espérance reprennent leur cours.
°oO — Ce soir, j’écris à Klara.

375
La noktaj turmentoj forvaporiĝas matene. Vivo, laboro kaj espero denove ekregas.
°oO — Ĉi vespere mi skribos al Klara.

376
Louis avait rencontré Klara Silbernik un an plus tôt chez un ami commun, Josef Levite. Les deux jeunes gens étaient tombés amoureux.

377
Ludoviko renkontis la junulinon, Klara Silbernik, antaŭ unu jaro ĉe komuna amiko, Josef Levite. La gejunuloj tuj enamiĝis.

378
Un an passa… Sans s’être revus, Klara et Louis sentaient leur amour s’affirmer au fil de leur correspondance.
°oO — Les yeux de Klara me suivent et m’encouragent.
- L’amour victorieux d’Auguste Moreau

379
Pasas unu jaro… Kvankam ili ne revidis unu la alian, Klara kaj Ludoviko sentis sian amon fortiĝi dum ilia regula korespondado.
°oO — La okuloj de Klara min sekvas kaj min kuraĝigas.
-
La amo venkanta de Auguste Moreau

380
Kaunas se trouve à 110 km de Veisiejai
Kaunas
Carte de Pologne

381
Kaŭno situas je 110 km el Veisiejai
Kaŭno
Mapo pri Pollando

382
La décision de se retrouver est prise. Dès l’aube, la diligence pour Kaunas rapproche Louis de Klara à chaque tour de roue.

383
La decido revidi unu la alian estis farita. Ektagiĝas, kiam la diliĝenco al Kaŭno realproksimigas Ludovikon al Klara per ĉiu rado-turno.

384
Louis, je te présente mon père, Alexandre.

385
Ludoviko, mi al vi prezentas mian patron, Aleksandro.

386
Monsieur Silbernik, m’accordez-vous la main de votre fille?

387
Sinjoro Silbernik, mi petas vian permeson edzinigi vian filinon.

388
Alexandre Silbernik est le patron d’une fabrique de savon prospère. Il parle avec le bon sens du chef d’entreprise.
— Quels vont être les moyens d’existence de votre famille?
— Ma situation n’est pas stable…

389
Aleksandro Silbernik estas posedanto de prospera fabriko de sapo. Li parolas kiel saĝa entreprena estro.
— Kiaj estos la vivrimedoj de via familio?
— Mia situacio ne estas stabila…

390
En revenant à Veisiejai, Louis a retrouvé tout son courage et sa joie de vivre.

391
Reveturante al Veisiejai, Ludoviko plene retrovis siajn kuraĝon kaj vivĝojon.

392
Je ne suis plus solitaire. Klara vient de m’apporter son courage et je sens chez elle une force supérieure à la mienne. Elle m’a époustouflé en me parlant en Internacia Lingvo et nous avons pu agréablement converser. C’est une expérience de pionniers, puisque personne ne pouvait l’avoir faite avant nous. En l’apprenant toute seule, elle voulait me confirmer qu’on pouvait l’acquérir en autodidacte. Quelle surprise aurait pu me procurer une joie plus intense?

393
Mi ne solecas plu. Klara ĵus alportis al mi sian kuraĝon kaj mi sentas en ŝi forton, kiu superas la mian. Mi miregis, kiam ŝi alparolis min en la Internacia Lingvo kaj ni sukcese agrable konversaciis. Temis pri vere pionera travivaĵo, ĉar neniu povis sperti tion antaŭ ni. Lernante la lingvon sola, ŝi volis konfirmi al mi, ke ĝin oni kapablas lerni memstude. Kia suprizo povintus donaci al mi pli altgradan ĝojon?

394
De retour à Viesiejai, Louis retrouve ses préoccupations de jeune médecin trop sensible à la douleur et à la misère de son
prochain.

395
Reveninte en Viesiejai, Ludoviko retrovas siajn zorgojn de juna kuracisto tro sentema pri la doloro kaj la mizero de sia proksimulo.

396
°oO — Je n’arriverai pas à acquérir le détachement nécessaire pour un médecin généraliste. On ne doit pas ignorer ses limites…

397
°oO — Mi ne sukcesos atingi la por ĝenerala kuracisto necesan distancon de la suferoj. Ne eblas ne konscii pri siaj limoj.

398
°oO — Je ne me sens pas à ma place dans une médecine générale, mais je me souviens d’un professeur, qui m’a donné le goût pour une spécialité médicale en plein développement…

399
°oO — Mi sentas min sur la malĝusta loko ĉe la ĝenerala medicino, sed mi memoras pri profesoro, kiu vekis en mi la emon al speciala kuracfako.

400
Image muette

401
Muta bildo

402
°oO — Me spécialiser, voici ma voie…

403
°oO — Min fakigi, jen mia vojo…

404
°oO — …l’ophtalmologie avec le professeur Zygmunt Kramsztyk à Varsovie.

405
°oO — …l’oftalmologio kun profesoro Zigmunt Kramsztik en Varsovio.

406
Mai 1875.
Hôpital de Varsovie.
Louis se spécialise en ophtalmologie.

407
Majo 1875.
Hospitalo de Varsovio.
Ludoviko fakiĝas en oftalmologio.

408
Mai 1876.
Hôpital de Vienne.
Louis se perfectionne dans sa spécialité.

409
Majo 1876.
Hospitalo de Vieno.
Ludoviko sin perfektigas en sia fako.

410
La médecine Austro-Hongroise est à la pointe du progrès.

411
La Aŭstrio-Hungaria medicino famas kiel tre progresinta.

412
Fin d’année 1886.
L’ophtalmologiste confirmé retrouve Varsovie.
— Louis, comment s’est passé ton séjour à Vienne?
[ Rosalia interroge son fils.]
— En médecine, je me suis perfectionné. J’ai aussi rencontré des éditeurs, mais aucun ne veut publier mon manuscrit sur l’Internacia Lingvo.
— Je sais que, tôt ou tard, tu réussiras.

413
Finjare 1886.
La firmigita oftalmologo retrovas Varsovion.
— Ludĉjo, kiel vi travivis vian restadon en Vieno?
[ Rozalia pridemandas sian filon. ]
— Mi perfektigis mian medicinon. Mi ankaŭ renkontis eldonistojn, sed neniu volas printi mian manuskripton pri Internacia Lingvo.
— Mi scias ke, pli aŭ malpli frue, vi sukcesos.

414
°oO — Perfectionner cette langue, imaginer sa présentation, réussir à la publier, sans négliger mon métier, je n’ai pas de temps à perdre…

415
°oO — Perfektigi ĉi-tiun lingvon, imagi ĝian prezenton, sukcesi ĝin eldonigi, sen neglekti mian metion, tempo ne estas perdota…

416
Klara et Louis se fiancent le 30 mars 1887, à Varsovie, chez leurs amis, Jozef et Rosalia Levite.

417
Klara kaj Ludoviko gefianĉiĝas la 30-an de marto 1887, en Varsovio, ĉe siaj geamikoj, Jozef kaj Rozalia Levite.

418
— Alors, mon futur gendre, où en sommes-nous dans la publication de l’Internacia Lingvo?
— J’ai consulté de nombreux éditeurs. Aucun ne se dit intéressé. Ils préjugent que le Volapük ne peut être dépassé.

419
— Nu, mia bofilonto, en kiu etapo ni lokiĝas en la eldonado de la Internacia Lingvo?
— Mi kontaktis multajn eldonistojn. Neniu estis interesita. Ili antaŭjuĝas ke Volapuko restos ne superigebla.

420
— Tant pis pour ces pauvres éditeurs et trinquons à la prochaine parution de votre géniale invention!
— Mais comment…?
— Tout problème appelle une solution.

421
— Des malpli bone por la malfeliĉaj eldonistoj kaj ni tintigu la glasojn je la baldaŭa apero de via genia kreado!
— Sed kiel…!
— Ĉia problemo alvokas solvon.

422
— Sans éditeur, comment imprimer,
publier et diffuser le livre ?
Comment réaliser tout ce travail ?
— J'en ai parlé à mon père…

423
— Sen eldonisto kiel printigi, eldoni
kaj publikigi la libron?
Kiel realigi la tutan laboron?
— Mi parolis pri tio al mia patro…

424
— Mes enfants, voici la solution: Je vous avance la moitié de la dot de Klara pour financer l’impression. Klara va devenir l’éditrice. Markus se propose d’obtenir le permis de publier. J’ai confiance en vous. Vous allez réussir !

425
— Miaj geinfanoj, jen la solvo: mi tuj donos al vi la duonon de la doto de Klara por pagi la presadon. Klara iĝos la eldonistino. Marko akceptis zorgi pri la eldono-permeso. Mi tute fidas al vi. Vi sukcesos!

426
— J'ai longtemps désapprouvé
ce projet, qui me semblait utopique et dangereux, mais aujourd'hui vous m'avez convaincu. Désormais vous pouvez compter
sur mon aide.

427
— Mi longtempe malaprobis ĉi tiun projekton, kiu ŝajnis al mi utopia kaj danĝera, sed hodiaŭ vi min konvinkis. Ek de nun vi povas kalkuli kun mia helpo.

428
Les 4 mois, qui suivent leurs fiançailles, vont imposer au jeune couple une intense activité.
Presse d’imprimeur

429
La 4 monatoj, kiuj sekvas ilia fianĉiĝo, postulas de la juna paro, fortegan aktivadon.
Presmaŝino

430
Maintenant il faut obtenir l’imprimatur, mais dans un empire autoritaire de droit divin, cela passe par la censure…

431
Nun necesas obteni la prespermeson, sed en imperio reganta laŭ dia rajto, ĉi tio dependas de la cenzuro…

432
Louis fait imprimer l’épreuve de sa brochure par Christian Kelter à Varsovie.

433
Ludoviko presigas provaĵon de sia libreto fare de Kristian Kelter en Varsovio.

434
Grâce à l’intervention de Markus et l'aide de son ami Lagodowski, le dossier ne traîne pas dans les bureaux. Le blanc-seing de la censure arrive le 2 juin.

435
Dank'al la interveno de Marko kaj la helpo de lia amiko Lagodowski, la dosiero estas senprokraste traktita. La blanketo de la cenzuro alvenas la 2-an de junio.

436
La brochure (40 pages) est imprimée en russe. Signature: Docteur Espéranto
Titre: Langue Internationale
Elle vaut 15 kopecks.

437
La libreto (40 paĝoj) estas presita en la rusa. Subskribo: Doktoro Esperanto
Titolo: Lingvo Internacia
Ĝi kostas 15 kopekojn.

438
Louis corrige les épreuves chez l’imprimeur.

439
Ludoviko korektas la provaĵojn en la presejo.

440
26 juillet 1887.
L’imprimatur arrive enfin.
L’histoire retient cette date pour la naissance de l’Internacia Lingvo.1887

441
26-an de julio 1887.
La prespermeso finfine alvenas.
La historio memorigas ĉi tiun daton kiel la ekiĝon de Internacia Lingvo.
1887

442
Depuis l’assassinat d’Alexandre II la censure était plus sévère, bien que restant tolérante pour les livres en russe dans les régions polonaises. Markus et Lagodowski avaient trouvé un cheval de Troie, en faisant classer la brochure comme «une petite curiosité sans danger».
Cheval de Troie
Censure

443
De la morto de Aleksando la dua la cenzuro estis pli severa, tamen restante tolerema pri la libroj presitaj ruslingve en la polaj gubernioj. Marko kaj Lagodowski estis trovintaj Trojan Ĉevalon, klasifikinte la libreton kiel "nur sendanĝeran etan kuriozaĵon".
Trojĉevalo
Cenzuro

444
— Sans ton intervention je n’aurais pas obtenu cet imprimatur. Je te dois un grand:
«Merci, papa !»
— De rien, mon fils. Je n’ai fait, que respecter la parole donnée à Alexandre Silbernik.

445
— Sen via interveno mi ne obtenintus ĉi tiun prespermeson. Mi ŝuldas al vi:
"Dankegon, paĉjo!"
— Ne dankinde, filo mia. Mi nur respektis la promeson kiun mi faris al Aleksandro Silbernik.

446
— Maintenant nous pouvons passer à l’impression, mais une nouvelle correction s’impose. Klara, tu es devenue experte dans notre langue, acceptes-tu de m’aider dans cette tâche?
— Avec joie, mon chéri !

447
— Nun ni povas paŝi al la printado, sed nova korektado trudas sin. Klara, vi iĝis spertulino en nia lingvo. Ĉu vi konsentas helpi min en ĉi tiu tasko?
— Tre ĝoje, karulo mia!

448
— Louis, je comprends ce que signifie ton pseudonyme:
Esper’ (idée implicite d’espérance)
+ ant (participe présent actif)
+o (voyelle finale d’un substantif)
donc
Esper-ant-o =
Personne-en train-d’espérer.
Mais pourquoi utiliser un pseudonyme?
— Klara, ta question est pertinente.
Je ne veux pas que par son nom, notre famille reste liée à notre entreprise. Je désire que cette langue devienne un outil en libre accès pour l’humanité. Nous ne sommes que des initiateurs.

449
— Ludoviko, mi komprenas la signifon de via kaŝnomo:
Esper’ (ideo ne vortigita de espero)
+ ant (aktiva astempa participo)
+ o (finaĵo de substantivo)
do,
Esperanto = Esperanta individuo.
Sed kial uzi pseŭdonomon?
— Klara, via demando estas trafa.
Mi ne volas ke, per sia nomo nia familio restu ligita al nia entrepreno. Mi deziras, ke la lingvo iĝu libere uzebla ilo por la homaro. Ni estas nur iniciatoroj.

450
1887.
Varsovie, le 9 août.
Mariage de Klara Silbernik
et de Louis Zamenhof.
(Premier mariage entre locuteurs de la Internacia Lingvo.)
Mise à jour 2024-02-03
451
1887.
Varsovio, la 9-an de aûgusto.
Geedziĝo de Klara Silbernik
kun Ludoviko Zamenhof
(Unua geedziĝo inter parolantoj de la Internacia Lingvo)
452
Dès leur mariage, le jeune couple s’installe dans un petit appartement, 9 Przejarzd strat. Klara remplit son rôle d’éditrice du «Premier Livre»
453
Ek de sia geedziĝo la juna paro enloĝiĝas en malgranda apartamento, 9 Przejarzd Strato.
Klara zorgas efikege pri la eldonado de la "Unua Libro".
454
Pendant le mois d’août l’appartement devient une minuscule maison d’édition.
Édition
Réception
Listes
Information
Réclame
Commandes
Expédition
455
Dum aŭgusto 1887 la apartamento iĝas eteta eldonejo.
Eldoni
Ricevi
Listigi
Informi
reklami
Mendi
Sendi
456
— Klara, ma chérie, si cette publication, malgré ton formidable travail d’éditrice, n’intéressait personne, ce serait une terrible désillusion…
— Ne t’inquiète pas mon tendre époux, restons optimistes. N’es-tu pas le docteur Espéranto?
457
— Klara, amatino mia, se ĉi-tiu eldonaĵo, malgraû via eldonistina laborego, interesus neniun, estus terura seniluziiĝo...
— Ne timu mia tenera edzo, ni daûre optimistu. Ĉu vi ne estas Doktoro Esperanto?
458
Quelques semaines plus tard…
— Bonan tagon Doktoro Esperanto!
[Je rêve, c’est certain.]
°oO — Sen ia dubo mi sonĝas.
— Bonan tagon sinjoro! Sed kiu vi estas?
[Bonjour Monsieur!]
459
Kelkajn semajnojn poste…
[Rekte en Esperanto]
— Bonan tagon Doktoro Esperanto!
°oO — Sen ia dubo mi sonĝas.
— Bonan tagon sinjoro!
460
La conversation se poursuit en Langue Internationale.
— Je m’appelle Antoni Grabowski.
Votre Internacia Lingvo est géniale.
— L’Internacia Lingvo n’est plus ma langue, mais la nôtre. Je n’en suis qu'un initiateur. Créateurs, nous le serons tous.
461
La konversacio daŭras Internacia Lingve.
— Mia nomo estas Antono Grabowski.
Via Internacia Lingvo estas geniaĵo.
— Internacia Lingvo ne plus estas mia, sed nia lingvo. Mi estas nur iniciatoro. Kreantoj estos ĉiuj ni.
462
— « Initiateur » si vous voulez, mais je ne sais plus, ce que je dois le plus admirer: Votre génie, votre humanisme, ou votre modestie.
463
— "Iniciatoro" se vi volas, sed mi ne plu scias tion, kio estas la plej admirinda: Vian genion, vian humanismon, aŭ vian modestecon.
464
* Extrait d’un poème du premier livre.
°oO — *O, Mon cœur! Après tant de labeur ne triompherai-je pas à l’heure décisive.
— Monsieur Grabowski, Donnez-vous la peine d’entrer.
465
* Eltiraĵo el poemo de la unua libro.
°oO — *Ho, mia kor’! Post longa laborado ĉu mi ne venkos en decida hor’!
— Sinjoro Grabowski, Bonvolu eniri en nian hejmon.
466
— J’ai étudié le Volapük jusqu’à ma rencontre avec Schleyer. Lui même ne parle pas couramment sa langue... En ce moment, après quelques heures d’apprentissage autodidactique, nous conversons comme dans notre langue maternelle...
467
— Mi lernis Volapukon ĝis mia renkonto kun Schleyer. Eĉ li ne flue parolas sian lingvon... Ĉi momente, post kelkaj horoj da memlernado, ni konversacias same kiel gepatrolingve...
468
— Le premier livre vient de paraître, mais avez-vous déjà reçu des réactions?
— Oui, c’est un énorme travail…
469
— Unua Libro ĵus aperis, sed ĉu vi jam ricevis reagojn?
— Jes, estas laborego...
470
— Regardez!
471
— Vidu!
472
— Incroyable!
— Voilà!
— Il faut répondre à chacun...
473
— Nekredeble!
— Jen!
— Necesas respondi al ĉiu...
474
Image muette
475
Muta bildo
476
Le petit appartement situé au 9, Przejazd Strat à Varsovie, devient le centre d’un phénomène sans frontières.
477
Apartamento je la 9, Przejazd Strato en Varsovio, iĝas la centro de senlandlima fenomeno.
478
1887-1888.
1- Diffusion du Premier Livre.
2- Première Association à Varsovie.
3- Correspondance Internationale.
479
1887-1888.
1- Dissendado de la unua libro.
2- Unua Asocio en Varsovio.
3- Internacia Korespondado.
480
1888.
1er Juin : naissance du premier enfant, Adam.
481
1888.
La unuan de Junio : Nasko de la unua infano, Adam.
482
Peu après, le deuxième livre est publié en «Espéranto ». Les premiers correspondants ont d’abord parlé de la langue du Docteur Espéranto. Puis le nom s’est simplifié en «Espéranto».
«Lingvo Internacia» ou «Internacia Lingvo» restant le nom initial.
483
Post Mallonge, la dua libro estas eldonita en "Esperanto". La unuaj korespondantoj komencis paroli pri la lingvo de Doktoro Esperanto. Poste la nomo simpliĝis en "Esperanto". "Lingvo Internacia" aŭ "Internacia Lingvo" restante la originala nomo.
484
1888. Décembre.
Les débuts de l’Espéranto sont encourageants. Mais le cabinet du Docteur Zamenhof n'assure pas un revenu suffisant au jeune ménage.
485
1880. Decembro.
La lingvo Esperanto sukceson promesas. sed la okulistejo de Doktoro Zamenhof ne vivtenigas sufiĉe la junan familion.
486
Louis, il faut que je te parle…
487
Ludoviko, mi parolu al vi…
488
— On va me condamner à la prison ou à la déportation en Sibérie…
— Mais pourquoi?
489
— Oni kondamnos min al prizono aŭ al punekzilado en Siberion.
— Sed kial?
490
— Zusmen* m’accuse d’avoir autorisé un article insultant le Tsar.
* Nikander Zusmen, un bureaucrate dont dépend Markus.
491
— Zusmen* akuzas min pro mia permeso
pri artikolo insultanta la Caron.
* Nikander Zusmen, oficistaĉa superulo de Marko.
492
— Quel est l’article incriminé?
— Tu peux le lire, c’est un article du Dr. J.Frenkel contre l’alcoolisme, dans la revue Hazefira.
493
— Kio estas la artikolo kulpigita?
— Vi povas ĝin legi, estas artikolo de Dro J.Frenkel kontraŭ alkoolismo, en la revuo Hazefira.
494
— Cet article ne contient absolument rien contre le Tsar.
— Bien sûr, mais Zusmen est un ivrogne, il joue sur la réputation d’alcoolique du souverain, pour crier au crime de lèse majesté. Il sait que contre un juif, le pouvoir lui donnera raison…
495
— Ĉi tiu artikolo entenas nenion kontraŭ la Caro.
— Evidente, sed Zusmen estas drinkulo, li ludas kun la famo de la ĉefestra alkoolismo, por krii pri majesta atenco. Li scias ke kontraŭ judo, la povo aprobos lin.
496
— Zusmen n’est qu’une fripouille, qui veut te soutirer de l’argent…
— Exact, mon fils, il exige un pot de vin de 5000 roubles.
497
—Zusmen estas kanajlo dezirante eltiri monon de vi…
— Ĝuste, filo mia, li postulas subaĉetaĵon el 5000 rubloj.
498
— Papa, réfléchissons, nous allons trouver une solution…
— Je n’en vois pas. Contre la corruption et la haine, l’honnête homme reste sans défense…
499
— Patro, ni cerbumu, ni trovos solvon…
— Elirejon mi ne vidas. Kontraŭ koruptado kaj malamego, honestulo restas sendefenda…

500
— Nous devons sauver Markus. Personne ne peut le faire à notre place.
— En utilisant le reste de ta dot, nous allons nous retrouver sans un sou. Mon cabinet ne nous permet pas encore de vivre. Mais chérie, tu as raison, nous n’avons pas le choix.

501
— Ni devas savi Markon. Krom ni, neniu povas tion fari.
— Uzante la restaĵon de via doto, ni ne plu havos ŝparprovizon. Ĝis nun mia okulistejo ne sufiĉe prosperis por nin nutri. Sed karulino, vi pravas, elektebleco ne estas.

502
Quelques jours plus tard.
— Papa, Voici le prix de ta liberté.
— Mon fils, tu me sauves la vie, qui sans liberté ne vaut rien.

503
Kelkajn tagojn poste.
— Paĉjo, jen la prezo de via libereco.
— Filo mia, vi savas mian vivon, kiu sen libereco nenion valoras.

504
En octobre 1889, le Docteur Zamenhof quitte Varsovie pour Kherson en Ukraine.

505
Dum oktobro 1889, Doktoro Zamenhof trajne veturas de Varsovio al Ĥersono en Ukrajno.

506
Mer Baltique, Lituanie, Russie, Kaliningrad, Kovno, Bialystok, Pologne, Varsovie, Bielorussie, Tchéquie, Slovaquie, Ukraine, Autriche, Hongrie, Kherson, Moldavie, Roumanie,
Mer Noire
Carte en 2023

507
Balta Maro, Litovio, Rusio, Kaliningrado, Kovno, Bjalistoko, Belorusio, Varsovio, Pollando, Ĉeĥio, Slovakio, Ukrajno, Aŭstrio, Hungario, Moldavio, Ĥersono, Rumanio, Nigra Maro
Mapo en 2023

508
Le train emporte le jeune chef de famille loin de tous ceux qu’il aime, les récents évènements se bousculent dans sa tête.

509
La trajno forpelas la junan familiestron malproksimen el sia tuta amataro, la ĵusaj eventoj mense interpuŝiĝas.

510
Oo° Notre épargne rançonnée par l’ignoble ivrogne Zusmen, notre appartement de Varsovie vendu, mon cabinet ne prospérant pas…Nous n’avions pas le choix.

511
Oo° Nia ŝparaĵo elĉerpita pro la drinkulaĉo Zusmen, nia varsovia apartamento vendita pro mia ne prosperanta okulistejo…
Ni ne havis elekteblecon.

512
Oo° Klara va bientôt mettre au monde notre deuxième enfant. Avec Adam, elle est chez ses généreux parents. Ils me manquent terriblement…

513
Oo° Klara baldaŭ naskos nian duan infanon. Kun Adam, ŝi loĝas ĉe siaj donemaj gepatroj. Ili ege al mi mankas…

514
Oo° Oncle Joseph vient de mourir. Malgré mon chagrin je l’entends…
«— N’abandonne jamais !»

515
Oo° Onklo Josef ĵus mortis. Malgraŭ mia ĉagreno mi lin aŭdas…
"— Neniam demisiu!"

516
KHERSON Aquarelle d’après une gravure du 19ème siècle.

517
ĤERSONO Akvarelo laŭ gravuraĵo de la 19-a jarcento.

518
Le spectacle du port de Kherson et le paysage marin de l’estuaire du Dniepr ne distraient pas notre médecin de sa principale préoccupation: Installer un cabinet d’ophtalmologie.

519
La spektaklo de la haveno de Ĥersono kaj la mara pejzaĝo de la estuaro de Dniepro ne distras nian kuraciston de la ĉefa zorgo: Instali oftalmologiejon.

520
Ici, comme à Brest-Litovsk, à Bialystok ou à Varsovie, les riches bourgeois font déjà confiance à leurs ophtalmologistes, pendant que les miséreux négligent la santé de leurs yeux.

521
Ĉi tie, same kiel en Bresto (Belorusio), en Bjalistoko aŭ en Varsovio, la riĉuloj jam fidas siajn okulistojn, dum la miseruloj neglektas la sanon de sia vido.

522
Obtenir une réputation relative à une réelle compétence me semble très difficile, alors que tant de patients sont la proie de charlatants sans scrupules.

523
Obteni famon kongruante kun reala kompententeco ŝajnas al mi ege malfacila, dum tiom da malsanuloj estas predoj de senskrupulaj ĉarlatanoj.

524
— Docteur, vous avez du courrier.
— Merci! Madame la concierge.

525
— Doktoro, Vi ricevis leterojn.
— Dankon! Sinjorino pordistino.

526
De nombreuses lettres sont liées à l’Espéranto.
Oo° Celle-ci vient de Klara!
«…Notre fille Sofia vient de naître le 13 décembre 1889…»

527
Multaj leteroj estas ligitaj al Esperanto.
Oo° Ĉi tiu venas el Klara!
"…Nia filino Sofia ĵus naskiĝis la 13-an de decembro 1889… "

528
Oo° En m’exilant loin de Varsovie je pensais trouver le moyen de vivre de mon métier. Mais comment nourrir ma famille, alors que je n’arrive pas à survivre tout seul?

529
Oo° Ekziliginte min el Varsovio mi pensis trovi la vivrimedojn per mia metio. Sed kiel nutri mian familion, kiam mi ne sukcesas perlabori sufiĉe por mi sole?

530
Oo° Loin des miens j'ai toujours froid. Je persévère dans cette entreprise avec la peur de m'épuiser. Heureusement que
l'Espéranto m'accompagne…

531
Oo° Malproksime de miaj proksimuloj mi ĉiam malvarmas. Mi obstinas en mia entrepeno, timante la senfortiĝon. Feliĉe ke Esperanto min akompanas per la korespondado…

532
À bout de forces, en mars 1890,
Louis retourne à Varsovie.

533
Elĉerpita, en marto 1890, Ludoviko revenas en Varsovion.

534
La famille réunie, ce printemps 1890 marque un nouveau départ.

535
La familio reunuigita, en ĉi tiu printempo 1890 nova vivo komencas.

536
Depuis Kaunas Alexandre Silbernik veille sur sa fille et son gendre. Son aide financière permet leur réinstallation.

537
El Kaŭnas Aleksandro Silbernik zorgas pri siaj filino kaj bofilo. Lia mona helpo permesas ilian reinstaladon.

538
Le retour à Varsovie, c'est un nouvel appartement, rue Novolipki.

539
La reveno en Varsovio, estas nova apartamento, strato Novolipki.

540
Louis ouvre un nouveau cabinet d'ophtalmologie, dont la patientèle est à créer.

541
Ludoviko malfermas novan oftalmologiejon, kies kuracataro estas kreota.

542
— Nous devons déjà tant à ton père… Combien de temps faudra-t-il pour que le cabinet puisse nous faire vivre ?
— Ne t'inquiète pas chéri, mon père nous fait confiance, il ne nous abandonnera jamais.

543
— Ni jam ŝuldas tiom da mono al via patro…Kiom da tempo necesos por ke la kuracejo kapablos vivteni nin?
— Ne zorge timu karulo, mia patro firme fidas al ni, li neniam forlasos nin.

544
— En attendant tu pourras consacrer plus de temps à notre «Lingvo Internacia», car c'est un moment décisif dans son développement.
— Tu as raison Klara, avec toi, je ne peux plus perdre courage.

545
— Atendante vi povos dediĉi pli da tempo al nia "Lingvo Internacia", ĉar jen decida momento en ĝia disvolviĝo.
— Vi pravas Klara, kun vi, mi ne plu povas perdi kuraĝon.

546
La médecine lui laissant du temps libre, le docteur peut s'occuper de la langue internationnale, que les locuteurs appellent de plus en plus, «Espéranto».

547
La kuracarto lasante al li liberan tempon, la kuracisto povas zorgi pri la internacia lingvo al kio, pli kaj pli, la parolantoj donas la nomon "Esperanto".

548
Cette même année 1890 le créateur de «La Esperantisto», Leopold Einstein, décède. Ludwick Lejzer Zamenhof reprend la charge de la revue, révélant à cette occasion son identité.

549
Dum ĉi tiu sama jaro 1890 la kreinta de la revuo «La Esperantisto», Leopold Einstein, mortas. Ludwik Lejzer Zamenhof, rivelante sian identecon, reprenas lian oficon.

550
Cette disparition brutale est un choc dans la diffusion de l'Espéranto.
[LEOPOLD EINSTEIN]
— Son nom doit être inscrit en lettres d'or dans l'histoire de notre langue.
551
Ĉi tiu subita malapero estas bato en la disvastigo de Esperanto.
[LEOPOLD EINSTEIN]
— Lia nomo estu skribita per oraj literoj en la historio de nia lingvo.
552
1891.
Wilhem Heinrich Trompeter,
s'engage à financer «La Esperantisto»
pendant trois ans.
— Je verserai une indemnité mensuelle au Dr. Zamenhof, notre rédacteur en chef.
553
1891.
Wilhem Heinrich Trompeter
devontigas sin, por financi la revuon
"La Esperantisto" dum tri jaroj.
— Mi pagos monatan kompenson al Dro Zamenhof, nia ĉefredaktoro.
554
Quelques pionniers de l'Espéranto à Varsovie :
1_ Joseph Wasniewski 2_ Adam Zakrzewski 3_ Kazimierz Bein (alias Kabe)
4_ Klara Silbernik-Zamenhof 5_ Léon Zamenhof 6_ Antoni Grabowski 7_ L.L. Zamenhof
1 2 3 4 5 6 7
Mes amis, nous venons de traverser une rude épreuve, mais grâce à Monsieur Trompeter, l'avenir du journal est assuré.
555
Kelkaj pioniroj de Esperanto en Varsovio :
1_ Jozefo Wasniewski 2_ Adam Zakrzewski 3_ Kazimierz Bein (alinome Kabe)
4_ Klara Silbernik-Zamenhof 5_ Leono Zamenhof 6_ Antono Grabowski 7_ L.L. Zamenhof
1 2 3 4 5 6 7
Miaj geamikoj, ni ĵus travivis danĝeran provaĵon, sed dank'al Sinjoro Trompeter, la estonto de nia gazeto sekuriĝas.

556
1891.
Depuis quatre ans, l'Espéranto se fait connaître en Russie, Allemagne, Danemark, Tchéquie, Suède, Belgique, France, Italie, etc… Sa vitesse de diffusion reste limitée par les moyens de communications d'alors : Cheval et train à vapeur.557
1891.
De kvar jaroj, Esperanto ekkonatiĝas en Rusio, Germanio, Danio, Ĉekio, Svedio, Belgio, Francio, Italio, ktp… Ĝia disetendiĝa rapideco restas limigita de la tiamaj komunikaj rimedoj: Ĉevalo kaj vaportrajno.

558
1892. Fin août.
Rosalia meurt à l'âge de 52 ans. L'énorme travail calme un peu le chagrin de son fils.
559
1892. Fine de aŭgusto.
Rosalia mortas je 52 jaroj. Laborego maldolorigas iomete ĉagrenon de ŝia filo.

560
Si l'Espéranto s'enracine en Europe, l'ophtalmologie ne nourrit toujours pas le spécialiste.
561
Se Esperanto enradikiĝas en Eŭropo, la oftalmologio ne ankoraŭ nutras la fakulon.
562
1893. Octobre.
Nouveau déménagement pour Hrodna (ou Grodno en Biélorussie)
563
1893. Oktobro.
Nova translokiĝo al Hrodna. (aŭ Grodno en Belorusio)
564
Cette fois, Louis (34 ans), Adam (5 ans), Sofia (4 ans) et Klara (30 ans) restent ensemble dans cette nouvelle vie.
565
Ĉi foje, Ludoviko (34 jara), Adamo (5 jara), Sofia (4 jara) kaj Klara (30 jara) restas kune en ĉi tiu nova vivo.
566
La réputation du médecin progresse. Le nouveau cabinet prospère.
— Notre situation s'améliore.
— Tu vois, le docteur doit aussi être patient.
567
La kuracisto pli famiĝas. La nova okulistejo prosperas.
— Nia vivkondiĉoj pliboniĝas.
— Vi vidas, doktoro devas same kiel paciento, pacienci.

568
1894.
La parution de l'«Universala Vortaro» (Espéranto, français, anglais, allemand, russe et polonais) apporte un outil précieux à la communauté, qui depuis un an, s'intitule «Ligo de Esperantistoj» autour du journal «La Esperantisto».

569
1894.
La eldono de "Universala Vortaro" (Esperanto, franca, angla, germana, rusa kaj pola) alportas valoregan ilon al la komunumo, kiu de unu jaro, nomiĝas "Ligo de Esperantistoj" ĉirkaŭ la gazeto "La Esperantisto".570
1894.
Le linguiste Friedrich Max MÜLLER, Professeur à Oxford :
— L'Espéranto est le meilleur projet de langue internationale.
571
1894. la lingvisto Friedrich Max MÜLLER, Profesoro en la Universitato de Oksfordo :
— Esperanto estas la plej bona projekto de internacia lingvo.
572
L.L.Zamenhof traduit la tragédie de William Shakespeare en Espéranto.
573
L. L. Zamenhof tradukas la tragedion de William Shakespeare en Esperanton.
574
Dès la parution du « Premier Livre » Léon Tolstoï s'était intéressé à Lingvo Internacia.
575
Ek de la apero de "Unua Libro" Leono Tolstoj estis interesiĝinta pri Lingvo Internacia.
576
L'opinion de l'écrivain aidera-t-elle la diffusion de l'Espéranto ?
577
Ĉu la opinio de la verkisto helpos la disetendiĝon de Esperanto?
578
1895. Février.
Le magazine La Esperantisto publie un article intitulé «Raison et foi» de Léon Tolstoï. La censure russe interdit le journal dans l'empire.
579
1895. Februaro.
Le magazino La Esperantisto publikigas artikolon titolita "Prudento kaj kredo" de Leono Tolstoj. La rusa cenzuro malpermesas la gazeton en la imperio.
580
Deux abonnés sur trois sont russes, cette mesure va donc détruire l'organe vital de la Langue Internationale. L'écrivain tente sans succès d'intervenir.
581
Du el tri abonantoj estas rusaj. Do la decido detruos la vivdonan organon de Lingvo Internacia. La verkisto sensukcese provas intervenon.

582
1895. Août.
Dernier numéro de La Esperantisto.
L'intérêt de Léon Tostoï pour l'Espéranto a malheureusement provoqué un coup fatal à la revue.

583
1895. Aŭgusto.
Lasta numero de La Esperantisto.
La simpatio de Leono Tostoj por Esperanto bedaŭrinde provokis mortigan baton al la revuo.
584
1895. Septembre.
Deux étudiants Valdemar Langlet (suédois) et Vladimir Gernet (russe) se rencontrent.
— Reprenons le flambeau de La Esperantisto.
Ce sera Lingvo Internacia.
Valdemar Vladimir
585
1895. Septembro.
Du studentoj, Valdemar Langlet (sveda) kaj Vladimir Gernet (rusa) renkontiĝas.
— Ni reprenu la toĉon de La Esperantisto.
Estos Lingvo Internacia.
Valdemar Vladimir
586
1896.
Le nouveau mensuel, Lingvo Internacia, est édité par le club espérantiste de Upsala (Suède).
587
1896.
La nova monata gazeto, Lingvo Internacia, estas eldonata de la esperantista klubo de Upsala (Svedio).
588
1897.
L'activité du cabinet diminue à cause de l'installation d'un nouveau concurrent.
— Les patients se raréfient.
o0O nouvelles difficultés…
— Informons mon père.
589
1897.
La kuracejo malprosperas pro la instalado de nova konkuranto.
— La kuracatoj malmultiĝas.
°o0O Novaj malfacilaĵoj…
— Ni informu mian patron.

590
Mes enfants, je vous propose de retourner à Varsovie. Mais avant, Louis pourra mettre ses connaissances à jour par un stage à Vienne. Là-bas, en ce moment, les progrès de la médecine sont très rapides. Vous pouvez compter sur mon aide financière.

591
Miaj gefiloj, mi proponas al vi revenon en Varsovion. Sed antaŭ, Ludoviko povos ĝisdatigi siajn konojn per staĝo en Vieno. Tie, nun, la medicino rapide progresas. Vi povas kalkuli kun mia monhelpo.
592
1897. Fin d'année. Après le stage de 4 mois à Vienne, Louis, Klara, Adam et Sofia se réinstallent à Varsovie, au 9, rue Dzika.*
Vue atuelle du lieu.
* La rue Szika qui deviendra Ludwik Zamenhof en 1931.
593
1897. Jarfine. Post la 4 monata staĝo en Vieno, Ludoviko, Klara, Adamo kaj Sofia revenas vivi en Varsovion, je la 9a, strato Dzika.*
Nuna vido de la loko.
* Strato Szika iĝos Ludwik Zamenhof en 1931.
594
La salle d'attente se remplit petit à petit.
Le cabinet rémunère le médecin dont la réputation grandit.
— Personne suivante, donnez-vous la peine d'entrer.
595
La atendejo iom post iom pleniĝas.
La kuracejo rekompencas la kuraciston kiu ekfamiĝas.
— Sekvanta persono, bonvolu eniri.
596
1897. Comment se diffuse l'Espéranto malgré tant d'obstacles sur son chemin et de difficultés pour son "Initiateur" ?
1800Km Varsovie Mont Bégo
597
1897. Kiel disetendiĝas Esperanto malgraŭ tiom da obstakloj sur sia vojo kaj da malfacilaĵoj por sia "Iniciatoro"?
1800Km Varsovio Monto Bego
598
1897. Été. Val Fontanalbe au pied du mont Bégo.
Deux hommes grimpent dans la montagne.
599
1897. Somero. Valeto Fontanalba ĉe la piedo de monto Bego.
Deux hommes grimpent dans la montagne.

600

Devant le mont Bégo, les deux alpinistes sont :
Clarence Bicknell (à gauche) et son assistant Luigi Pollini (à droite).

601

Antaŭ monto Bego, la du montgrimpantoj estas:
Clarence Bicknell (maldekstre) kaj lia asistanto, Luigi Pollini (dekstre).

602

Les deux hommes aiment la montagne et étudient les plantes de la région.
Monsieur Bicknell est un éminent botaniste.

603

La du viroj ŝatas la montaron kaj studas la kreskaĵojn de la regiono.
Sinjoro Bicknell estas elstara botanikisto.

604

— Avant de devenir botaniste, vous êtes Docteur en mathématiques et pasteur anglican.

— Pourquoi tant d'études ?

— J'ai cherché une philosophie.

— L'avez-vous trouvée ?

— Oui.

605

— Antaŭ fakiĝi pri botaniko, vi estas matematikista Doktoro kaj anglikana pastoro. Kial tiom da studadoj?

— Mi serĉis filozofion.

— Ĉu vi ĝin trovis?

— Jes.

606

— Quelle est donc cette philosophie ?

— Elle s'appelle Espéranto, ou Lingvo Internacia.

— Comment une langue peut-elle être une philosophie ?

— Pertinente question !…

607

— Kio estas ĉi tiu filozofio?

— Ĝi nomiĝas Esperanto, aŭ Lingvo Internacia.

— Kiel lingvo povas esti filozofio?

— Trafa demando!…

608

— L'Espéranto est la langue de l'humanisme :
Les hommes pour fraterniser doivent s'affranchir des difficultés linguistiques inutiles.

— Je vais commencer à l'apprendre.

— Elle est aussi agréable que la langue de Dante et beaucoup plus simple.

609

— Esperanto estas la lingvo de la humanismo:
Por fratiĝi la homoj devas liberigi sin el malnaturaj lingvaj malfacilaĵoj.

— Mi tuj eklernos ĝin.

— Ĝi agrablas tiel kiel la lingvo de Danto Aligierio kaj multe pli simplas.

610

Pendant que Clarence relève des gravures rupestres, Luigi les photographie.

611

Dum Clarence kopias la rokajn gravuraĵojn, Luigi ilin fotografias.

612

— Nous sommes venus étudier la flore et les papillons.

— Ces gravures rupestres ne sortent-elles pas de notre champ d'étude ?

— L'espéranto décloisonne l'espace. Ces gravures ouvrent une fenêtre sur un passé plusieurs fois millénaire.
Elles vont intéresser nos amis archéologues. Nous restons dans la même quête.

613

— Ni venis por studi flaŭron kaj papiliojn.

— Ĉu tiuj rokaj gravuraĵoj ne situas ekster nia faka kampo?

— Esperanto mallimigas la spacon. Ĉi tiuj bildoj malfermas fenestron al pasinto plurfoje jarmila.
Ili interesos niajn arkeologajn amikojn. Ni restas en la sama serĉado.

614

Sur la roche rougeâtre, parfois verdâtre, les gravures ne deviennent visibles que par conditions favorables d'éclairage.
Le relevé des images permet d'augmenter leur contraste en les révélant.

615

Sur la ruĝeta roko, foje verdeta, la gravuraĵoj videbliĝas nur per favoraj prilumigado.
Ilia kopiado permesas kontrastigi la bildojn, por ilin riveli.

616

Les relevés de Clarence Bicknell et Luigi Pollini sont répertoriés par milliers et offerts à la libre disposition de la science.

617

La kopioj de Clarence Bicknell kaj Luigi Pollini estas entabeligitaj po miloj kaj senpage donacitaj al la scienco.

618

Vallée des merveilles.Région du mont Bégo.
Parmi les milliers de gravures certaines sont devenues célèbres, mais qui devine le lien entre ces images et l'Espéranto ?

Le chef de tribu

L'hommes aux bras en zigzag

Le sorcier

619

Valo de la mirindaĵoj

Regiono de monto Bego

Inter la miloj da gravuraĵoj kelkaj famiĝis, sed kiu divenas la ligilon inter ĉi tiuj bildoj kaj Esperanto?

La Tribestro

La Homo kun zigzagaj brakoj

La sorĉisto

620

1897. Janvier.

Le premier club lycéen d'espéranto de France est créé à Louhans (71500).

Paris

France

621

1897. Januaro.

La unua gimnazia Esperanto-klubo en Francio ekiĝas en Louhans (71500).

Parizo

Francio

622

1898.

En France.

La SPPE Société Pour la Propagation de l'Espéranto est fondée.

La même année, le 5 novembre.

Eugène Ducret commence l'expérimentation de la radio-communication du sommet de la tour Eiffel.

623

1898.

En Francio kreiĝas "SPPE" Société Pour la Propagation de l'Espéranto.

(Societo por la disvastigo de Esperanto)

Samjare la 5-an de novembro.

Eugène Ducret komencas eksperimentadon de la radio-komunikadon el la supraĵo de Eiffel-turo.

624

1889. Juin.

Louis de Beaufrond crée le diplôme Atesto pri Kapableco, qui atteste la capacité d'utiliser correctement l'Espéranto à l'écrit comme à l'oral.

Fervent vulgarisateur, il aurait eu le premier, l'idée de symboliser l'Espéranto par une étoile verte.

625

1889. Junio.

Louis de Beaufrond kreas la diplomon Atesto pri Kapableco, en la skriba kaj parola uzado de Esperanto.

Fervora propagandisto, li, la unua, estus imaginta simboligi Esperanton per verda stelo.

626

1900.→ Fin du 19e siècle.

Diffusion de l'Espéranto

La langue de Zamenhof a essaimé.

627

1900 → Fino de la 19-a jarcento.

Disetendiĝo de Esperanto

La lingvo de Zamenhof dissemis.

628

1900.

Apparition du Groupe Espérantiste de Paris.

À son origine, on retrouve Gabriel Charvet, qui trois ans plus tôt, avait créé le premier club d'Espéranto dans le lycée de Louhans.

629

1900.

Ekiĝo de la Grupo Esperantista de Parizo.
Je ĝia kreado, denove iniciatis Gabriel Charvet, kiu tri jaroj antaŭe, kreintis la unuan klubon de Esperanto en la gimnazio de Louhans.

630

1900.

Avril.

HILLÉLISME proposition de solution de la question juive

(Russe : ГИЛЛЕЛИЗМЪ - ПРОЕКТЪ РЕШЕНИЯ ЕВРЕЙСКОГО ВОПРОСА) Œuvre en russe de L.L. Zamenhof sous le pseudonyme "Homo Sum"La brochure à peine imprimée, son éditeur fait faillite et la diffusion s'interrompt.

En 1913, ces idées seront reprises sous le nom d'HOMARANISME.

631

Aprilo.

HILELISMO propono pri solvo de la hebrea demando

(Ruse: ГИЛЛЕЛИЗМЪ - ПРОЕКТЪ РЕШЕНИЯ ЕВРЕЙСКОГО ВОПРОСА) Verko ruslingva de L.L. Zamenhof sub pseŭdonimo "Homo Sum".Tuj post la printado la edonisto bankrotas kaj la eldonado ĉesas.

En 1913, ĉi tiuj ideoj estos reformulitaj sub la nomo HOMARANISMO.

632

1901.

Charles Méray, célèbre mathématicien, apprend l'Espéranto, qui le séduit par sa logique et ses qualités artistiques.

Il adresse un mémoire favorable à l'Académie des Sciences.

Des scientifiques le suivent, entre autres :

Paul Appell, Carlo Bourlet, Émile Boirac et le général Hippolyte Sébert.

633

1901.

Charles Méray, Famega matematikisto, lernas esperanton, kiu allogas lin per sia logiko kaj arta valoro.

Li sendas favoran memuaron al l'Akademio pri Sciencoj.

Sciencistoj lin sekvas, inter aliaj:

Paul Appell, Carlo Bourlet, Émile Boirac kaj la generalo Hippolyte  Sébert.

634

1901.

Août.

Louis de Beaufront et les Éditions Hachette se lient par contrat.

Hachette éditera les livres approuvés par L.L.Zamenhof.

635

1901.

Aŭgusto.

La eldonfirmao Hachette kaj Louis de Beaufront sin ligas per kontrato.

Hachette eldonos la librojn aprobitaj de L.L.Zamenhof.

636

1901.

Août.

— Hé ! Hé ! Dans ce contrat* je n'ai pas oublié mes propres intérêts…

*Note : Heureusement, le contrat sera révisé pour être plus équitable…

637

1901.

Aŭgusto.

— Ha! Ha! En ĉi tiu kontrakto* mi ne forgesis mian propran profiton…

*Noto : Feliĉe, la kontrakto estos reviziita por iĝi pli justa…

638

1902.

Décembre.

Dans un nouveau contrat entre Hachette et l'Espéranto, Carlo Bourlet remplace le "marquis" de Beaufront*.

*En réalité, de son vrai nom, Louis Eugène Albert Cheuvreux, sans titre de noblesse.

[Sortie]→

639

1902.

Decembro.

En nova kontrakto inter Hachette kaj Esperanto, Carlo Bourlet anstataŭas la "markizon"de Beaufront*.

*Li estis reale nomita Louis Eugène Chevreux, sen nobela titolo.[Elirejo]→

640

1902.

Théophile Cart publie un premier manuel en 10 leçons pour les français.

641

1902.

Théophile Cart eldonas unuan lernolibron el 10 lecionoj por la francoj.

642

1903.

Théophile Cart est à l'origine du groupe espérantophone d'Amiens.

Le grand romancier d'anticipation, Jules Verne, en devient Président d'Honneur et commence la rédaction d'une nouvelle œuvre dans laquelle, l'Espéranto jouera un rôle important.

Malheureusement Jules Verne meurt le 24 mars 1905.

Le roman reste inachevé.

643

1903.

Théophile Cart estas kreinto de la Esperantoparolanta Grupo de Amiens (francio). La famega anticipa romanverkisto, Jules Verne iĝas Honora Prezidanto de la asocio kaj tuj entrepenas novan verkon en kio, Esperanto ludos gravan rolon.

Bedaŭrinde Jules Verne mortas la 24-an de marto 1905.

La romano restas nefinita.

644

1903.Juillet.

Des espérantistes français, anglais et un étudiant tchèque se rencontrent au Havre et projettent l'idée d'un congrès international.

645

1903.Julio.

Esperantistoj francaj, anglaj kaj ĉeka studanto renkontiĝas en Havro projekciante ideon de internacia kongreso.

646

1903. 10 décembre.

Marie Curie (née Maria Salomea Sklodowska à Varsovie et vivant à Paris) reçoit un Prix Nobel. Cette première reconnaissance mondiale de la qualité scientifique d'une femme a sûrement été ressentie comme une avancée humaniste chez les Zamenhof-Silbernik.

647

1903. 10an de decembro.

Marie Curie (naskita Maria Salomea Sklodowska, en Varsovio kaj vivante enParizo) ricevas Nobelpremion. Ĉi tiu unua tutmonda agnoskado de virina scienceco estis verŝajne sentita kiel homeca progreso en la Zamenhof-Silbernik-a familio.

648

1903.

Les conservateurs de cette époque contestaient l'égalité

homme-femme, en particulier dans les domaines scientifiques.

La vie de Marie Curie leur a donné tort. Après ce premier

prix en Physique, elle reçu en 1911, un second Nobel en chimie.

649

1903.
La tiamaj konservantoj malaprobis la egalecon inter viroj kaj virinoj, speciale en la sciencaj fakoj. La vivo de Marie Curie malpravigis ilin. Post ĉi tiu unua premio pri fiziko, ŝi ricevis duan"Nobel-on" pri kemio en 1911.

650
1904.
— Voici de bonnes nouvelles de France.
Louis a maintenant 44 ans. Il maîtrise une profession qui nourrit une famille unie.
Son œuvre de jeunesse, l'Espéranto, semble désormais autonome.

651
1904.
— Jen bonaj novaĵoj el Francio.
Ludoviko aĝas nun 44 jarojn. Li majstras profesion, kiu nutras unuigitan familion.
Lia junaĝoverko, Esperanto, de nun ŝajne memstaras.

652
1904. 28 Janvier. Varsovie.
La naissance de Lidia est une joie pour toute la famille Zamenhof-Silbernik. Le Docteur jouit d'une bonne réputation. La situation professionnelle est stable et l'espéranto se diffuse dans le monde entier.

653
1904. 28-an de Januaro. Varsovio.
La nasko de Lidja estas ĝojo por la tuta familio Zamenhof-Silbernik. La doktoro bone famiĝis. La profesia situacio stabilas kaj esperanto disetendiĝas en la tuta mondo.

654
1904. Adam (16 ans) et Sofia (15 ans) admirent Lidia, leur petite sœur.

655
1904. Adamo (16-jara) kaj Sofia (15-jara) admiras sian fratineton, Lidja.

656
1904. 9 Février.
(Quelques jours après la naissance de Lidia)
Bataille de Port Arthur
La marine japonaise coule 7 bâtiments russes. Les empires russe et japonais commencent la première guerre du 20ème siècle.
Russie Moscou Varsovie Kiev Chine Port Arthur («Lüshunkou» aujourd'hui)
10000 Km

657
1904. 9-an de Februaro.
(Kelkaj tagoj post la nasko de Lidja)
Batalo de Haveno Arturo
La japana militŝiparo sinkigas 7 rusajn ŝipojn. La rusa kaj japana imperioj komencas la unuan militon de la 20-a jarcento.
Rusio Moskvo Varsovio Kievo Ĉinio
Haveno Arturo («Lushun» hodiaŭ)

658
1904.
La guerre en orient semble lointaine pour des européens que le Japon n'inquiète pas.

659
1904.
La milito en oriento ŝajnas malproksima por eŭropanoj, kiujn Japanio ne timigas.

660
1904. 7 et 8 août.
200 espérantistes à Calais et à Douvres participent à la préparation d'un futur congrès. C'est la première réunion internationale espérantophone.
Londres Mer du Nord Douvres Angleterre
Bruges Dunkerque Pas de Calais Calais
Belgique Boulogne-sur-Mer Lille France Manche Amiens Le Havre Paris 100Km

661
1904. 7an kaj 8an de aŭgusto.
200 esperantistoj en Kalezo kaj Dovro partoprenas en la preparado de la venonta kongreso. Jen la vera unua internacia esperantoparolanta kunveno.
Londono Norda Maro Dovro Anglio
Bruĝo Dunkirko Manika Markolo Kalezo
Belgio Bulonjo-ĉe-Maro Lillo Francio Manika Maro Amieno Havro Parizo 100Km-oj

662
Émile Javal, ingénieur, ophtalmologue et homme politique français, est né le 5 mai 1839 à Paris. Malgré sa cécité complète en 1901, il apprend l'Espéranto en 1903 et commence une correspondance avec L.L.Zamenhof. Les deux médecins, partageant judéité et idéalisme, deviennent amis.
Émile, plus âgé de 20 ans et plus riche que Louis est aussi très généreux. Il aide financièrement la nouvelle association espérantiste.

663
Émile Javal [Ĵaval], naskita la 5-an de majo 1839 en Parizo, estas franca inĝeniero, okulkuracisto kaj deputito. Malgraŭ sia blindiĝo en 1901, li sukcesas lerni Esperanton en 1903 kaj korespondas kun L.L.Zamenhof. La du oftalmologoj dispartigante judecon kaj idealismon, amikiĝas. Émile, aĝante 20 jarojn pli ol sia amiko, estas ankaŭ multe pli riĉa. Tio permesas al li mondoneme helpi la novan esperantistan asocion.

664
Émile Javal a apporté de nombreuses inventions en ophtalmologie. Exemple : Un appareil pour mesurer la courbure de la cornée (kératomètre). Devenu lui même aveugle, il continue à se soucier d'améliorer la vie des mal-voyants.

665
Émile Javal elpensis multajn novaĵojn en oftalmologio. Ekzemple: Aparato por mezuri la kurbecon de la korneo (keratometro). Eĉ blindiĝinte, li daŭre zorgas pri la plibonigado de la blindula vivo.

666
1904. Décembre.
L'armée russe est tenue en échec par celle du Japon.

667
1904. Decembro.
La rusa armeo ne venkas la japanan.

668
1905. Début janvier.
Louis, épuisé, malade, est hospitalisé. Ses frères et lui-même sont mobilisés.
— Cher confrère, Faites une pause, vous travaillez trop.

669
1905. Januara eko.
Ludoviko, elĉerpita, malsana, hospitaligitis.
Liaj fratoj kaj li mem estas mobilizitaj.
— Kara kunfrato, vi paŭzu, vi tro laboris.

670
1905. Janvier.
À sa sortie de l'hôpital, Louis se retrouve réformé pour raison de santé, alors que ses deux frères, Alexandre et Léon, sont déjà partis pour la Mandchourie comme médecins militaires.

671
1905. Januaro.
Elirinte la hospitalon, Ludoviko iĝas liberigita de la armeo pro sia sano, dum liaj du fratoj, Aleksandro kaj Leono, jam vojaĝas al Manĉurio kiel militaj kuracistoj.

672
La famille Zamenhof a très peur pour ses appelés. Le Transsibérien ne permet pas encore de déplacer l'armée sur toute sa longueur. Les troupes sont obligées de marcher dans la neige.

673
La familio Zamenhof timas pri siaj militservantoj. La trajno Transsiberio ne permesas ankoraŭ la translokigon de la armeo laŭ sia tuta longo. La soldataroj devigatas marŝi sur la neĝo.

674
La guerre contre le Japon provoque des troubles révolutionnaires, des révoltes paysannes et des pogroms dans toute la Russie.

675
La milito kontraŭ Japanio estigas revoluciajn tumultojn, kamparajn ribelojn kaj pogromojn ĉie en Rusio.

675A
1905. 22 janvier.
La troupe tire sur la foule à Saint-Petersbourg tuant et blessant des dizaines de manifestants.

675B
1905. 22-an de januaro.
La soldataro alpafas manifestantaron en Sankta-Petersburgo mortigante kaj vundante dekojn da homoj.

676
Malgré tous ces évènements dramatiques, Louis ne veut à aucun prix désespérer. De bonnes nouvelles viennent de France où se prépare le premier «Universala Kongreso».

677
Malgraŭ ĉiuj tiuj dramaj eventoj, Ludoviko tute ne deziras malesperi. Bonaj novaĵoj venas el Francio, kie unua "Universala Kongreso" prepariĝas.

678
Maître Alfred Michaux (avocat) organise le premier «U.K.». L'Universala Kongreso aura lieu à Boulogne-sur-mer, du 5 au 12 août 1905.
— Zamenhof me fait confiance pour tout organiser, mais il a d'excellentes idées…

679
Majstro Alfred Michaux (advokato) organizas la unuan "U.K.". Universala Kongreso okazos en Bulonjo-ĉe-maro, de la 5-a ĝis la 12-a de aŭgusto 1905.
— Zamenhof fidas al mi por ĉion organizi, sed liaj ideoj bonegas…

680
1905. Printemps.
La première idée de L.L. Zamenhof :
Le Fundamenta de Esperanto,
qui définit les bases de la langue,
est édité. Il reste actuel.
‑ Grammaire,
- Ensemble d'exercices,
- Vocabulaire défini à partir de 5 langues :
français, anglais, allemand, russe et polonais

681
1905. Printempe.
Unua ideo de L.L. Zamenhof:
Fundamenta de Esperanto,
kiu difinas la lingvon sur ĝia bazo,
estas eldonita. Ĝi restas nuna.
‑ Gramatiko,
- Ekzercaro,
- Vortaro difinita ek de 5 lingvoj:
franca, angla, germana, rusa kaj pola.

682
Louis a fait don de ses droits d'auteur au monde entier*. La communauté espérantophone possède l'entière propriété de sa langue.
— Je suis un espérantiste sans privilèges. Je ne veux aucun culte à ma personne.
Je ne m'attribue pas le droit de modifier la langue. Ce serait le rôle d'une académie.
*Cette idée (Le libre partage d'une propriété intellectuelle) a un siècle d'avance sur son temps.

683
Ludoviko donacis siajn aŭtorajn rajtojn al la tuta mondo*. La esperantoparolanta komunumo posedas tute sian lingvon.
— Mi estas esperantisto sen privilegio. Mi volas nenian kulton al mia persono.
Mi ne rajtigas min modifi la lingvon. Tio ĉi estus la rolo de akademio.
*Ĉi tiu ideo (Libera dispartigo de intekta bieno) antaŭtempas je ĉirkaŭ unu jarcento.

684
1905. 27 et 28 mai.
Dans la bataille navale du détroit de Tsushima, la Russie perd sa flotte de la Baltique.

685
1905. 27-an kaj 28-an de majo.
Dum la marbatalo de la markolo Tsushima, Rusio perdas sian militŝiparon de la Balta maro.

685A
1905. juin.
Une mutinerie se produit à bord du cuirassé russe Potemkine dans la mer Noire. Cet évènement dramatique marquera l'histoire du tsarisme.
685B
1905. junio.
Ribelo okazas sur la rusa kirasŝipo Potjomkin en la Nigra maro. Ĉi tiu drama evento grave enskribiĝos en la carisma historio.
685C
Tous ces évènements ébranleront tellement l'empire russe, qu'ils prendront le nom de "Révolution de 1905".
Malgré tout, le voyage en France des Zamenhof sera maintenu.
-
Détail d'un tableau de Ilia Répine.
685 D
Ĉiuj tiuj eventoj tiel skuas la rusan imperion, ke ili nomiĝos "Revolucio de 1905". Malgraŭ ĉio, la vojaĝo al Francio de ge-Zamenhof okazos.
-
Detalo de pentraĵo de Ilja Jefimoviĉ Repin.

686
1905. 22 juillet.
Klara et Louis partent pour Paris. Ils feront une halte à Berlin.

687
1905. 22-an de julio.
Klara kaj Ludoviko ekvojaĝas al Parizo. Ili haltos en Berlino.

688
À Berlin, les Zamenhof rencontrent les fondateurs de l'association berlinoise d'Espéranto. Parmi ces pionniers se trouve un suisse, qu'ils ont connu à Varsovie en 1903. Jean Borel était cofondateur et le vice-président de l'association suisse.
— Nous allons nous revoir lors du premier Congrès Universel en France.

689
En Berlino la ge-Zamenhof renkontas la kreantojn de la berlina esperantista asocio. Inter ĉi tiuj pioniroj ili retrovas svicon, kiun ili renkontis en Varsovio dum 1903. Jean Borel estis partopreninta la fondadon kaj vicprezidintis la svican asocion.
— Ni baldaŭ revidos nin dum la unua Universala Kongreso en Francio.

690
1905. 27 juillet.
À Paris Klara et Louis sont accueillis et hébergés par Émile Javal. Leur ami, malgré sa cécité, leur a prévu un programme très chargé…

691
1905. 27-an de julio.
En Parizo Klara kaj Ludoviko estas akceptataj kaj gastataj de Émile Javal. Ilia amiko, malgraŭ sia blindeco, preparis por ili plenplenan programon…

692
1905. 29 juillet.
L.L. Zamenhof est reçu par le ministre de l'Instruction Publique Bienvenu-Martin, qui le décore de la Légion d'honneur.
— Cet honneur est d'une grande portée pour l'espéranto.

693
1905. 29-an de julio.
L.L. Zamenhof estas ricevita de la ministro de "l'Instruction Publique" (Publika Instruado) Bienvenu-Martin, kiu lin ordenas per Honora Legio*. (*La plej prestiĝa ordeno en Francio)
— Ĉi tiu honoro gravegas por esperanto.

694
Pendant ce court séjour à Paris, les Zamenhof sont reçus officiellement à l'Hôtel-de-ville, à la Tour Eiffel, à la Sorbonne, chez Hachette et sollicités pour des interviews par la presse.
Paris en 1905
Gare du Nord
Maison de É.Javal
Louvre
Hôtel de Ville
Tour Eiffel
Ministère
Sorbonne
Seine

695
Dum ĉi tiu mallonga restado en Parizo, la ge-Zamenhof estas oficiale akceptataj en "l'Hôtel-de-ville" (urbodomo), en Sorbono (Universitato), ĉe Hachette kaj pridemandataj por intervjuoj de la gazetaro.
Parizo en 1905
Stacidomo de Nordo
Domo de É. Javal
Luvro
Urbodomo
Eiffel Turo
Ministerio
Sorbono
Sejno

696
1905. Du 5 au 12 août.
Boulogne-sur-mer en France.
Pour la première fois dans le monde, un congrès international réunissant 688 participants, peut se dérouler sans interprète.

697
1905. De la 5-a ĝis la 12-a de Aŭgusto.
Bulonjo-ĉe-maro en Francio.
Unuafoje en la mondo, internacia kongreso kunveniginta 688 partoprenantojn, povas okazi sen bezoni tradukiston.

698
Malgré toutes les difficultés, le coût et l'inconfort du voyage, les troubles en Russie, les désastreuses nouvelles de la guerre russo-japonaise, Louis et Klara ont réussi à venir participer à ce premier congrès «U.K.» (Universa Kongreso).

699
Malgraŭ ĉiuj la malfacilaĵoj, kosto kaj lacigo de vojaĝo, malordoj en Rusio, zorgigaj novaĵoj el la ruso-japana milito, Ludoviko kaj Klara sukcesis veni kaj ĉeestas en la unua "U.K." (Universala Kongreso).

700
Amusante carte postale :
« Ce que ne dispersa pas un millénaire
fut rassemblé par Boulogne sur Mer.
Août 1905 LZamenhof »

701
Amuza poŝtkarto:
"Kion disigis ne unu miljaro
tion kunigis Bulonjo ĉe Maro.
Aŭgusto 1905 LZamenhof "

Kronologio Vivo de Zamenhof Vinjetaj numeroj Chronologie N° des vignettes

15/12/1859
Naissance à Bialystok (Calendrier Grégorien)
1870
Il a 10 ans Commencement de notre BD
004-005
1870
La même année mort de Sarah
052-053
1873 décembre
Déménagement pour Varsovie
056-057 et 064-065
1874 août
Concours d’entrée au lycée
Varsovie (14¹/2 ans)
082-083
1874-75
L’idée de langue pour l’humanité germe (15 ans)
084-085-086-087
1876
17 ans Adoption du prénom Louis (Lejzer)
100-101
1876-77-78
Il élabore sa Lingwe Universala tout en réussissant brillamment ses études lycéennes.
102-149
1878 décembre
Anniversaire de ses 19 ans, nouveau prénom Louis, Lingwe Universala créée.
150-151
1879 août
Louis part à Moscou pour étudier la médecine, (19¹/2 ans )
164-165
1880 juin,
Retour à Varsovie par le train pour les vacances (20¹/2 ans)
Trahison de Markus, Lingwe Universala brûlée
204-205
1880-1881
Hiver très froid à Moscou, 2° année de médecine
228-229
1881 13 mars
Calendrier Grégorien
Assassinat du tsar Alexandre-2, à St Pétersbourg
230-231
1881 juin
Retour à Varsovie par le train pour les vacances (21¹/2ans)
234-235
Décembre 1881
Pogrom à Varsovie
243-263
1882 18 juin
Appel aux nations de Victor Hugo
264-309
1882
Zamenhof – études médicales, politique et langue internationale
310-330
1883
Fania épouse Alexej Pikover, un ami de Louis.
Voir plus loin…
petit retour en arrière.
1884 printemps
Rencontre avec Klara Silbernik, sa future épouse, chez Jozef et Rozalia Levite à Varsovie.
Voir plus loin…
petit retour en arrière.
1884
Le Volapük fait parler de lui
312-312
1885 janvier
Diplôme de Docteur en médecine (25ans)
332-333
1885 février
Début de carrière médicale à Veisiejai en Lituanie
348-349
1885 février
Demande en mariage au père de Klara, Alexander Silbernik, à Kaunas, Lituanie.
286-387
1885-86
Stage en hôpital avec le PrZygmunt Kramsztyk, en ophtamologie, à Varsovie.
406-407
1886 de mai à décembre
Spécialisation et perfectionnement en ophtalmologie à Vienne
408-409
1887 fin mars
Fiançailles de Klara et Louis, à Varsovie chez Jozef et Rosalia Lévite.
Alexander Silbernik propose d’avancer la moitié de la dot de Klara pour financer l’impression du livre.
Markuz se ralie au projet en se chargeant des autorisations pour l’impression.
416-417
1887 Avril
Louis s’assure le concours de l’imprimeur Christian Kelter à Varsovie.
432-433
1887 le 2 juin
Autorisation de la censure obtenue par Markuz auprès de Lagodowski (Censeur des livres russes à Varsovie)
434-435
1887 le 26 juillet
Imprimatur: Autorisation d’impression et de distribution
Naissance historique de la Langue Internationale
440-441
26 juillet 1887
Édition de la première brochure présentant en langue russe l’Internacia Lingvo signée sous le pseudonyme de Dr Espéranto
440-441
1887 le 9 août
Mariage de Louis et Klara
450-451
1887 …septembre
Antoni Grabowski rencontre les Zamenhof.
458-459
1887 fin d’année
Correspondance: Abondant courrier
Information et publicité par voie de presse, annonces et articles.
Traduction, impression et diffusion du premier livre dans plusieurs langues en commençant par le polonais. Puis l’allemand, le français «Langue Internationale»
474-475
1888
Début de la diffusion de la langue qui devient l’Espéranto
478-479
1888 11 juin
Naissance de Adam
480-481
1888 juin
Édition du 2éme livre
482-483
1888 décembre
L’Espéranto progresse mais le cabinet d’ophtalmologiste de Louis peine à trouver sa clientèle.
484-485
1888 décembre
Markus subit un chantage, Louis et Klara lui viennent en aide en lui offrant tout le restant de leur épargne, la dote de Klara.
486-487
502-503
1889
Supplément au 2éme livre
Décès de l’oncle Joseph à Byalistok
514-515 Rétrospective dans le train…
1889 octobre
1er adresaro (…jarlibro)
Le couple vend son appartement de Varsovie.
Avec leur fils Adam et Sofia, Klara reste chez ses parents à Kovno. Louis se rend à Kherson par le train. Il y séjourne pendant plusieurs mois.
504-505
1889 (13 décembre)
Sofia, le 2° enfant, vient au monde à Kaunas chez les parents de Klara.
526-427
1890
La correspondance espérantiste n’est pas interrompue.
Début d’année trop difficile pour le cabinet d’ophtalmologie à Kherson.
En mars, épuisé, Louis revient à Varsovie.
532-533
1890 mars
Louis, Klara, Adam et Sofia reviennent vivre à Varsovie grâce à l’aide du père de Klara.
534-535
1890 mai
Nouvel appartement et nouveau cabinet à Varsovie rue Novolipki.

548-549

1890
Louis devient le rédacteur en chef de la revue La Esperantisto sous son nom de Ludwik Lejzer Zamenhof après la mort de son créateur Léopold Einstein. Le financement de la revue est assuré par Wilhelm Heinrich Trompeter
548-549
1891
Le mouvement continue à se développer. La méthode d’apprentissage est parue en 15 langues
552-553
1892
Mort de Rosalia (52 ans)
558-559
1893
Louis fonde «Ligo de Esperantistoj» (les abonnés à «La Esperantisto»)
560-561
1893 octobre
Déménagement à Hrodna (ou Grodno à 80 km au NE de Bialystok). Il est rejoint en novembre par Klara, Adam et Sofia. Nouveau cabinet jusqu’en juillet 1897.
562-563
1894
Universala Vortaro (Esperanto, français, anglais, allemand, russe et polonais). Traduction de Hamlet.
Le linguiste Max Müller déclare que l’Espéranto est le meilleur projet de langue internationale.
568-569
1895
L'article "Raison et foi" de Léon Tolstoï provoque l'interdiction de La Esperantisto en Russie
578-579
1896
Le mensuel Lingvo Internacia remplace La Esperantisto
586-587
1897 août
Second séjour de 4 mois à Vienne pour mise à jour de ses connaissances. Son beau-père Alexander Silbernik finance ce séjour et aide au retour à Varsovie.
588-589
1897 décembre
Retour à Varsovie au 9 rue Dzika.
592-593

1897
Comment se diffuse l'Espéranto ?

1897
Exemple de Clarence Bicknell sur le Mont Bego
598-99
1898
En France la SPPE
620-21
1899
Louis de Beaufrond - Atesto Kapableco
624-25
1900
Diffusion de l'espéranto dans le monde
626-27
1900
Gabriel Charvet→Groupe Eo de Paris
628-29
1901. Avril.
Hillélisme → Homaranisme
630-31
1901
Charles Méray → Académie des sciences
632-33
1901. Août.
Louis de Beaufront → Editions Hachette
634-37
1902. Décembre.
Nouveau contrat →Hachette → Carlo Bourlet
638-39
1902.
Théophile Cart →Premier manuel Eo en 10 leçons.
640-41
1903.
Théophile Cart → Jules Verne
642-43
1904

1903. Juillet.
Rencontre au Havre d'espérantistes français, anglais et étudiant tchèque. Projet d'un congrès international.
644-45
1903. 10 décembre.
Marie Curie reçoit le premier prix Nobel féminin
646-47

1904
28 janvier naissance de Lidia
652-53
1904. 9 février.
Bataille de Port Arthur. Guerre Russo-Japonaise
656-57
1904. 7 et 8 Août.
Rencontre à Calais de 200 espérantistes. Première réunion internationale espérantophone.
660-661
1904
Émile Javal et L.L. Zamenhof fraternisent et se lient d'amitié.
662-63
1904. Décembre
L'armée russe en échec face au Japon.
666-67
1905. Début janvier.
Louis épuisé est hospitalisé.
668-69
1905. Janvier
Alexandre et Léon sont mobilisés.
670-71
1905.
Troubles en Russie.
674-75
1905. Printemps.
Fundamento de Esperanto
680-81
1905.27 et 28 mai.
Bataille de Tsushima. La Russie pert sa flotte Balte.
684-85
1905. 22 juillet.
Voyage à Paris via Berlin;
686-87
1905. 27 juillet.
Arrivée à Paris
690-91
1905. 29 juillet.
L.L. Zamenhof est décoré de la Légion d'honneur.
692-93
1905-08-05→08-12
1° Congrès UK à Boulogne sur mer
696-701

************** Avancement de la BD

************** Limo de la kreita parto

1906-08-27→09-05
UK Genève Suisse

1907-08-12→08-22
UK Cambridge Angleterre

1907-10-24
Apparition de l’IDO traîtreusement présenté comme une amélioration de l’Espéranto par Louis Chevreux ( …connu sous le pseudonyme de «Louis "de" Beaufront» suggérant une "noblesse"…) . En réalité Louis de Beaufront n’est que le complice de Louis Couturat, qui reste l’auteur caché de ce complot contre l’unité du mouvement espérantiste.

1907-11-29
Dècès de Markus

1908-08-16→08-17
UK Dresde Allemagne

1909-09-05→09-11
UEK Barcelone Espagne
Décoré de la grand Croix de l’ordre d’Isabelle la Catholique.

1910-08-14→08-20
Washington USA

1911-08-20→08-25
Anvers Belgique

1912-08-11→08-18
Cracovie Grand Duché de Cracovie

1913-08-24→08-31
Berne Suisse

1914 juillet
Son voyage à Paris est interrompu par la déclaration de la guerre. Il lui faut 2 semaines pour rentrer à Varsovie en passant par la Scandinavie.

14/04/1917
Décès Varsovie

PROPRAJ NOMOJ DE PERSONOJ UZITAJ (klasifikitaj laŭ alfabeta ordo)
NOMS PROPRES DE PERSONNES UTILISÉS (classés par ordre alphabétique)

Adam 480, 481, 483, 554, 555, 564, 592, 654,
Adamo 565, 593, 655,
Adam Zakrzewski 554, 555,
Albigensoj 279,
Albigeois 278,
Aleksandro Silbernik 385, 387, 389, 445, 537,
Aleksandro (Zamenhof) 67, 227, 671,
Aleksandro Dua 221, 443,
Aleksej Pikover 349, 353, 371,
Alexandre (Zamenhof) 66, 226, 670,
Alexandre II 220, 442,
Alexandre Silbernik 384, 386, 388, 444, 536,
Alexej Pikover 348, 352, 370,
Alfred Michaux 678, 679,
Anton Ĉeĥov 179
Anton Tchekhov 178
Antoni Grabowski 460, 461, 464, 465, 554,
Antono Grabowski 555,
Antono 461, 555,
Archimède 120,
Arkimedo 121,
Augusta 66, 228
Aŭgusta 67, 229
Auguste Moreau 378,
Babel 2, 6, 8, 10, 12, 14, 15, 18, 19, 24, 25, 26, 27, 34, 35, 52,
Babelo 7, 9, 11, 27, 53
Babelturo 19, 25
Baron Louis 142,
Barono Ludoviko 143,
Bein (Kabe) 554, 555,
Carlo Bourlet, 638, 639,
Charles Méray 632, 633,
Clarence Bicknell 600, 601, 602, 603, 610, 611, 616, 617,
Bruegel 19,
Brueghel 18,
Cheval de Troie 442,
Christian Kelter 432, 433,
Deuxième Livre 482,
Dua Libro 483,
Eiffel 622, 623,
Einstein Leopold 548, 549, 550, 551,
Émile Boirac 632, 633,
Émile Javal 662, 663, 664, 665, 690, 691, 694, 695,
Esperanto(n) 1, 437, 457, 483, 485, 547, 557, 561, 569, 571, 573, 577, 583, 607, 609, 613, 619, 621, 645, 649, 651,
Espéranto 0, 436, 456, 482, 484, 546, 556, 560, 568, 570, 572, 576, 582, 606, 608, 612, 618, 620, 644, 648, 650,
Eugène Ducret 622, 623,
Fania 66, 67, 228, 229, 348, 349, 352, 353
Felikso 67, 229,
Félix 66, 228,
Foulonier 234, 235,
Francis Lodwick 100, 101,
Friedrich Max Müller 570, 571,
Gabriel Charvet 628, 629,
Gernet Vladimir 584, 585,
Grabowski Antoni 554, 555,
Hachette (éditions) 634, 635, 638, 639,
Hazefira 492, 493
Henri 66, 228,
Henriko 67, 228,
Hilelismo 631,
Hillélisme 630,
Hippolyte Sébert (Général) 632, 633,
Homaranisme 630,
Homaranismo 631,
Homo Sum 630, 631,
Ida 66, 67, 226, 227
Internacia Lingvo 340, 341, 342, 346, 347, 392, 393, 412, 413, 418, 419, 437, 440, 441, 450, 451, 460, 461, 482, 483, 544, 545, 547,
J.Frenkel 492, 493,
Jean Borel 688, 689,
Johann Martin Schleyer 314, 315, 344, 345, 466,467,
Josef Levite 416, 417,
Joseph 68, 148, 554,
Jozef Levite 376, 377,
Jozefo 69, 149
Jozefo Wasniewski 555,
Jules Verne 642, 643
Kazimierz Bein (Kabe) 554, 555,
Klara Silbernik 374, 375, 376, 377, 378, 386, 387, 392, 393, 416, 417, 424, 425, 446, 447, 448, 449, 450, 451, 452, 453, 456, 457, 527, 528, 544, 545, 554, 555, 564, 565, 592, 593, 686, 687,
Koublianski 360, 366,
Kristian… 433,
Kublianski 361, 367,
La Esperantisto 548, 549, 552, 553, 568, 569, 578, 582, 583, 584, 585,
Lagodowski 434, 435, 442, 443,
Langlet Valdemar 584, 585,
Langue Internationale 436, 546, 580,
Lazare 0, 100, 332,
Lazaro 1, 101, 333,
Le Gaulois 300, 301,
Leopold Einstein 548, 459
Lejzer 100, 101, 548, 549,
Leono Tolstoj 575, 579,
Léon Tolstoï 574, 578,
Leono (Zamenhof) 67, 227, 549, 555, 671,
Léon (Zamenhof) 66, 226, 548, 554, 670,
Leopold Einstein 548, 549, 550, 551,
Le Rappel 300, 301,
Lidia 652, 654, 656,
Lidja Zamenhof-Silbernik 653, 655, 657,
Ligo de Esperantistoj 568, 569,
Lingvo Internacia 440, 540, 541, 574, 575, 581, 584, 585, 586, 587, 606, 607,
Lingwe Uniwersala 132, 133, 138, 139, 142, 143, 166, 167, 196, 197, 202, 203, 216, 217, 304, 305, 338, 339,
L.L. Zamenhof 554, 555, 572, 573, 630, 631, 634, 635, 662, 663, 680, 681,
Louis 0, 4, 6, 20, 22, 48, 66, 72, 76, 80, 100, 128, 130, 140, 142, 182, 192, 216, 222, 300, 324, 330, 332, 346, 348, 352, 354, 364, 366, 378, 384, 390, 394, 406, 408, 412, 416, 432, 438, 448, 450, 486, 540, 564, 590, 592, 648, 650, 668, 670, 676, 682, 686
Louis de Beaufront 624, 625, 634, 635, 638, 639
(Alias Louis Eugène Albert Chevreux)
Ludoviko 1, 5, 7, 21, 23, 49, 55, 67, 73, 77, 81, 85, 101, 129, 131, 151, 143, 183, 193, 217, 221, 301, 311, 325, 331, 333, 347, 349, 353, 355, 365, 367, 379, 385, 391, 395, 407, 409, 413, 416, 433, 439, 449, 451, 487, 541, 566, 591, 593, 651, 669, 671, 677, 683, 687,
Ludwik 100, 101, 548, 549, 593, 594, 649,
Luigi Pollini 600, 601, 610, 611, 616, 617,
Lydia Zamenhof-Silbernik 644, 646,
Maria 226, 227,
Maria Salomea Sklodowska (Marie Curie) 646, 647,
Maria-Tereza 285,
Marie Curie 646, 647,648, 649,
Marie-Thérèse 284,
Marko 55b, 67, 199, 201, 205, 211, 227, 425, 435, 443, 491, 501,
Markus 55a, 66, 198, 200, 204, 210, 226, 424, 434, 442, 490, 500,
Miklachevsky 172, 173,
Müller Friedrich Max 570, 571,
Nikander Zusmen 490, 491, 494, 495, 496, 497,
Nobel 646, 647, 648, 649,
Novolipki 538, 539,
Paul Appell 632, 633,
Pieter 18, 19,
Premier Livre 452, 468, 478, 574,
Rosalia 66, 67, 228, 229, 412, 413,
Rosalia Levite 416, 417,
Saint Office 280,
Saint-Barthélémy 282,
Sankta Bartelemio 283,
Sankta Ofico 281,
Sara 5, 55, 55b, 67, 369,
Sarah 4, 54, 55a, 66, 368,
Sofia 526, 527, 564, 565, 592, 593, 646, 647, 654, 655,
Silbernik 652, 653,
SPPE Société Pour la Propagation de l'Espéranto 622, 623
Théophile Cart 640, 641, 642, 643,
Transsibérien 672,
Transsiberio 673
Trojĉevalo 433,
Trompeter Wilhem Heinrich 552, 553, 554, 555,
Umberto Eco 2, 3
Universala Kongreso (U.K.) 676, 677, 678, 679,
Universala Vortaro 568, 569,
Unua Libro 453, 469, 479, 575,
Valdemar Langlet 584, 585,
Victor Hugo 254, 255, 256, 257, 298, 299, 300,
Vladimir Gernet 584, 585,
Volapük 314, 316, 317, 318, 320, 322, 324, 326, 328, 330, 342, 344, 418, 466,
Volapuko(n) 315, 321, 323, 325, 327, 329, 331, 343, 345, 419, 467,
Wasniewski Joseph 554,
Wasniewski Jozefo 555,
William Shakespeare 572, 573,
Zakrzewski Adam 554, 555,
Wilhem Heinrich Trompeter 552, 553,
Zamenhof 0, 1, 64, 65, 100, 101, 120, 121, 250, 251, 332, 333, 450, 451, 484, 485, 504, 505, 548, 549, 650, 651, 552, 553, 592, 593, 626, 627, 652, 653, 672, 673, 678, 679, 688, 689,
Zygmunt Kramszryk 404, 405,

NOMOJ DE LOKOJ UZITAJ (klasifikitaj laŭ alfabeta ordo)
NOMS DE LIEUX UTILISÉS (classés par ordre alphabétique)

Allemagne 58, 60, 314, 350, 556,
Amieno 661,
Amiens (Francio) 642, 643, 660,
Angleterre 660,
Anglio 661,
Arthur (port) 656
Arturo (haveno) 657
Aŭstrio 285, 409, 507,
Aŭstrio-Hungario 61, 411, 507,
Autriche 284, 408, 506,
Autriche-Hongrie 60, 410, 506
Balta maro 59, 351, 685,
Baltique (mer) 684,
Bego (monto) 597, 599, 601,
Bégo (mont) 596, 598, 600,
Belgique 556, 660,
Belgio 557, 661,
Belorusio 59, 351, 521, 563,
Berlin 686, 688,
Berlino 687, 689,
Bialystok 28, 30, 32, 34, 55a, 56, 58, 60, 64, 68, 350, 506, 520,
Biélorussie 58, 350, 562,
Bjalistoko 29, 31, 33, 35, 55b, 57, 59, 61, 65, 69, 351, 507, 521,
Boulogne-sur-Mer 660, 678, 696, 700,
Brest-Litovsk 520,
Bresto 521,
Bruges 660,
Bruĝo, 661,
Bulonjo-ĉe-Maro 661, 679, 697, 701,
Calais 660,
Chine 656,
Ĉeĥio 59, 507, 557,
Ĉinio 657,
Danemark 556,
Danio 557,
Dante Aligierio 608, 609,
Douvres 660,
Dovro, 661,
Dunkerque 660,
Dunkirko 661,
Dzika (strato, rue) 592, 593,
Estonie 58, 350,
Estonio 59, 351,
Europe 560,
Eŭropo 561,
Fontanalba (valeto) 599,
Fontanalbe (val) 598,
France 556, 620, 622, 648, 650, 660, 676, 688, 696,
Francio 557, 621, 623, 649, 651, 661, 677, 689, 697,
Germanio 59, 61, 315, 351, 557,
Grodno 562, 563,
Havro 661,
Hrodna 562, 563,
Ĥersono 505, 507,
Italie 556,
Italio 557,
Japanio 659, 675,
Japon 658, 666, 674,
Kalezo 661,
Kaliningrad 58, 350, 506,
Kaliningrado 59, 351, 507,
Kaunas 380, 382, 506, 536,
Kaŭnas 381, 383, 507, 537,
Kherson 504, 506
Kiev → Kyiv 506, 656,
Kievo → Kjivo 507, 657,
Kremlin 180,
Kremlo 181,
Latvio 59, 351,
Le Havre 660,
Lettonie 58, 350, 506,
Lille 660,
Lillo 661,
Litovio 59, 349,
Lituanie 58, 348, 506,
Londono 661,
Londres 660,
Louhans (71500 Francio) 620, 621, 628, 629,
Mandchourie 670,
Manĉurio 671,
Manche (mer) 660,
Manika Markolo 661,
Manika Maro 661,
Mer Baltique 58, 350, 506,
Mer du Nord 660,
Mer Noire 506,
Moldavie 506,
Moldavio 507,
Moscou 154, 164, 176, 194, 218, 506, 656,
Moskvo(n) 155, 165, 177, 195, 219, 657,
Nigra Maro 507,
Norda Maro
Novolipki (strato en Varsovio) 538, 539,
Nurenbergo 549,
Nuremberg 548,
Oksfordo 571,
Oxford 570,
Pas de Calais 660,
Paris 620, 628, 660, 662, 686, 690, 694,
Parizo 621, 629, 661, 663, 687, 691,
Pollando 59, 351,
Pologne 58, 60, 350, 506,
Przejazd Strat 452, 476,
Przejazd Strato 453, 477,
Roumanie 506,
Rumanio 507,
Rusio 61, 257, 351, 507, 557, 657, 675, 685, 699
Russie 60, 256, 350, 506, 556, 656, 674, 684, 698,
Seine (fleuve) 694,
Sejno (riverego) 695,
Sibérie 488,
Siberio(n) 489,
Slovakio 59, 351, 507,
Slovaquie 58, 350, 506,
Suède 58, 60, 350, 556, 586,
Suisse 688,
Svedio 59, 61, 351, 557, 587,
Tchéquie 58, 350, 506, 556,
Tsushima (détroit) 684, 685
Ukraine 58, 350, 506,
Ukrainio 59, 351, 507
Ulica Verskaya 172, 173,
Upsala 586, 587,

Varsovie 55a, 56, 58, 60, 62, 64, 70, 164, 194, 198, 224, 230, 236, 244, 350, 404, 406, 412, 416, 432, 450, 477, 506, 520, 528, 532, 538, 554, 592, 644, 652, 656, 688,

Varsovio(n) 55b, 57, 59, 61, 63, 65, 71, 165, 195, 199, 225, 231, 237, 245, 351, 405, 407, 413, 417, 433, 451, 478, 479, 507, 521, 529, 537, 539, 555, 593, 645, 653, 657, 689,

Veisiejai 348, 349, 350, 351, 352, 380, 381, 390, 394, 395,
Vienne 408, 412, 590, 592,
Vieno 409, 413, 591, 593,
Warsawa 206, 207,
Москва 170, 171,

Liste des auteurs de cette bande dessinée
Listo de la aŭtoroj de ĉi tiu bildstrio
Pour le texte français et espéranto

Pri teksto:
Jean-François Cousineau, Jean-Pierre Cavelan, Patrick Lagrange, Peter Weide

Pour le dessin et l'aquarelle
Pri desegno kaj akvarelo:
Yanpetro KAVLAN

Pour l'édition en feuilleton dans Espéranto-Info version papier
Pri seriala eldonado sur papero en Esperanto-info:

Céline Bernard

BIBLIOGRAPHIE
BIBLIOGRAFIO

L'homme qui a défié Babel René Centassi et Henri Masson 1995 ISBN 2-84114-114-450-0655-6

La homo kiu defiis babelon : René Centassi kaj Henri Masson 2002 ISBN:2-7475-1807-8

ZAMENHOF aŭtoro de ESPERANTO Marjorie Boulton La Laguna 1962

VIVO DE ZAMENHOF Edmond Privat The Esperanto Publishing Co. LTD 1946

Texte « Appel au monde civilisé » de Victor Hugo présenté dans un article de Arnaud Laster « Hugo et la Russie en 1882 » paru dans le n°26 en 2002 de Cahier de l'Association des Amis d'Ivan Tourguéniev, Pauline Viardot et Maria Malibran

Historio de Esperanto en 3 libroj de L.Courtinat - Belleville-sur-Allier

La libro de Gastoj en Esperanto Clarence Bicknell ISBN:9798825934518

Guide des Gravures rupestres préhistoriques dans les Alpes-Maritimes Clarence Bicknell (1971 traduction Fr de l'éditon originale Gb de 1913)

La vallée des Merveilles Le Massif du Mercantour ISBN:2-86410-030-4

Le Hillélisme traduction du russe et de l'Espéranto par Pierre Janton (Faculté des Lettres et Sciences humaines de l'Université Blaise-Pascal) Clermont-Ferrand (France) 1995

Leteroj de L.L.Zamenhof Prof. G.Waringhien Eldonis SAT 1948

L.L.Zamenhof Originala Verkaro Kolektitaj kaj ordigitaj de Dro Joh.Dietterle Leipzig/1929/Esperanto-Fako

SOURCES W.W.W.
INTERRETAJ FONTOJ

https://eo.wikipedia.org/
https://eo.wikipedia.org/wiki/Historio_de_Esperanto

Vivo_de_Zamenhof_tuta_teksto
Les vignettes mises à jour, en français, sont dans cet album :
https://photos.app.goo.gl/KsNZ9uo6DTn8LdnUA
La ĝisdatigitaj vinjetoj en esperanto lokiĝas en ĉi tiu albumo:
https://photos.app.goo.gl/yAJRkXjDKZNB3Uur9
Ce document contient :
1. Le texte de la bande dessinée découpé par vignette.
2. La chronologie de la vie de Zamenhof.
3. La liste des noms propres contenus dans le récit.
4. La liste des noms des lieux géographiques cités.
5. La liste des participants à sa création.
6. La bibliographie ayant servi à la documentation.
7. Sommaire.

Jen la elementoj entenataj en ĉi tiu dokumento:
1. La teksto de la bildstrio distribuita laŭ ĉiu vinjeto. (Ĉi-sube)
2. La kronologio de la vivo de Zamenhof.
3. La listo de la propraj nomoj de la homoj cititaj.
4. La listo de la lokaj kaj geografiaj nomoj menciitaj.
5. La liste de la kunlaborantoj al la kreado de la verko.
6. La bibliografio uzita kiel dokumentaro.
7. Prezentresumo.

Section-0-100

Section-100-150

Section-150-200

Section-200-250

Section-250-300

Section-300-350

Section-350-400

Section-400-450

Section-450-500

Section-500-550

Section-550-600

Section-600-650

Section-650-700

Section-700-750

Section-Kronologio

Section-Propraj nomoj

Section-Lokaj nomoj

Section-Bibliografio

Section-Auteurs